خرید سهام در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ و تفاوت‌های آن با روش قبلی

عرضه اولیه سهام (IPO) به زبان ساده، یعنی اینکه سهام یک شرکت که به تازگی در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده، در بورس به فروش می‌رسد و سرمایه‌گذاران می‌توانند این سهام را خریداری کنند. عرضه اولیه یک فرصت عالی برای کارآفرینان و صاحبان شرکت‌هاست تا با ورود شرکت‌هایشان به بورس علاوه بر کسب اعتبار بیشتر، منابع مالی جدیدی را با فروش سهام‌شان بدست آورند. در واقع شرکت‌ها با ورود به بورس و فروش سهام‌شان به سرمایه‌گذاران، سایر افراد را در فعالیت‌های اقتصادی شرکت مشارکت می‌دهند.

با بررسی‌های انجام شده متوجه شدیم  ۳ روش متداول عرضه اولیه در سایر کشورها وجود دارد که در مطالب قبلی بلاگ بآشگاه به اشاره کردیم. اما از بین این روش‌ها، عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ در سراسر دنیا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش مدتی است که در بورس تهران استفاده می‌شود و از روش قبلی که در بورس تهران اجرا می‌شد منصفانه‌تر است. در این مطلب از بآشگاه قصد داریم توضیحات بیشتری درباره عرضه اولیه به روش بوک‌بیلدینگ (book building) خدمت شما ارائه کنیم.

تفاوت روش قبلی عرضه اولیه با روش بوک بیلدینگ

تفاوت‌ها و ویژگی‌های عرضه اولیه به روش قبلی را با روش جدید بوک بیلدینگ را در ادامه می‌خوانید:

کشف قیمت

روش قبلی: سهم طی یک فرایند توسط حقوقی‌ها قیمت کشف قیمت می‌شد. در این فرایند سرمایه‌گذاران حقیقی دخالت نداشتند و فقط حقوقی‌ها با ارسال سفارشات خود در قیمت‌های مختلف فرایند کشف قیمت را انجام می‌دادند (برای اینکه قیمت عرضه اولیه مشخص شود). سپس با توجه به تعداد سهام قابل عرضه، سهمیه هر شخص حقیقی مشخص می‌شد و هر کدمعاملاتی می‌توانست در قیمت تعیین شده و ثابت، برای خرید مقدار سهمیه‌ی تعیین شده، سفارش خود را ارسال کند.

روش بوک بیلدینگ: قیمت ثابتی برای عرضه اولیه سهم تعیین نمی‌شود بلکه یک کف قیمت برای سهم در نظر گرفته می‌شود و معمولا افراد می‌توانند تا ۱۰ درصد بالاتر از این قیمت نیز سفارش خود را ثبت کنند.

ارسال سفارش

روش قبلی: ارسال سفارش یک ساعت و قیمت مشخص داشت و همه افراد می‌بایست در همان ساعت سفارش خود را ارسال می‌کردند. اولویت خرید با کسی بود که سفارش او زودتر ارسال شده و در صف قرار می‌گرفت. به خاطر نیاز به سرعت در ارسال سفارش، خطاهای متعددی به دلیل اشتباه وارد کردن قیمت و حجم در سفارشات مشاهده می‌شد. از طرف دیگر، گاهی اوقات به دلیل وجود تعداد زیاد سرمایه‌گذاران و ارسال سفارشات بسیار زیاد در یک لحظه، هسته معاملات بورس و همچنین کارگزاری‌ها، توانایی پردازش حجم زیاد سفارشات در یک لحظه را نداشتند.

روش بوک بیلدینگ: به دلیل اینکه یک بازه زمانی برای ارسال سفارش وجود دارد، اشخاص برای بدست آوردن عرضه لازم نیست فوری سفارش خود را ارسال کنند. به همین دلیل خطاها بسیار کم است، سرعت نرم‌افزار معاملات و ثبت سفارش کند نمی‌شود و مشکلاتی از قبیل قطعی هسته معاملاتی پیش نمی‌آید.

تخصیص سهم

روش قبلی: سفارشات ارسالی در یک صف قرار می‌گرفتند و به افرادی که در ابتدای صف بودند به نوبت سهم تعلق می‌گرفت. افرادی که به معاملات آنلاین دسترسی نداشتند سهمیه خود را از کارگزاری طلب می‌کردند. اختصاص سهمیه برای شرکت‌های کارگزاری و نحوه تقسیم سهم توسط کارگزاری‌ها در بین مشتریان و سایر شرایط باعث ایجاد نارضایتی در بین سرمایه‌گذاران بورس تهران شده بود.

روش بوک بیلدینگ: اختصاص سهم در بوک بیلدینگ دیگر براساس اولویت زمانی ثبت سفارش نیست و شخصی که در انتهای بازه زمانی معرفی شده سفارش خود را ارسال می‌کند با شخصی که در ابتدای بازه زمانی سفارش خود را ارسال کرده هیچ تفاوتی باهم ندارند. البته اگر فرد قیمت بالاتری قرار دهد احتمال اینکه بتواند خرید انجام دهد بیشتر است (تقریبا همه افراد سفارش خود را در سقف قیمت ارسال می‌کنند). توضیح نحوه تخصیص را در ادامه همین مطلب بخوانید.

نکته: باید توجه کرد که در روش بوک بیلدینگ، زمان ارسال سفارش و تخصیص سهام متفاوت است. به این معنی که تخصیص سهام توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، پس از زمان معاملات بوده و در زمان ارسال سفارش سهامی تخصیص نمی‌یابد.

متعهد خرید

روش قبلی: متعهد خرید وجود نداشت و ممکن بود حجم کمتر از انتظار در عرضه اولیه به فروش برسد.

روش بوک بیلدینگ: در این روش متعهد خرید وجود دارد و در صورتی که حجم سفارشات به میزان عرضه نباشد، معمولا متعد خرید براساس شرایط، باقیمانده سهام را خریداری می‌کند.

تفاوت دو روش عرضه اولیه در یک نگاه

بنابراین به طور کلی در روش بوک بیلدینگ، هیجان و استرس کمتر و همینطور تخصیص عادلانه‌تر سهام است.

برای ثبت نام در دوره مبانی سرمایه گذاری موفق در بورس کلیک نمایید:

روش اطلاع از عرضه اولیه

معمولا ۴۸ ساعت قبل از عرضه اولیه، این موضوع در یک آگهی با جزییات زیر اعلام می‌شود:

۱- نام سهم قابل عرضه
۲- تاریخ روز عرضه
۳- تعداد سهام قابل عرضه
۴- مدیر عرضه
۵- متعهد و درصد میزان سقف تعهد خرید
۶- سهمیه خریدار حقیقی و حقوقی
۷- دامنه قیمتی (کف و سقف قیمت)

در روز عرضه اولیه، اطلاعیه توسط ناظر بازار در سایت Tsetmc.com ارسال می‌شود. این اطلاعیه در پنل معاملات آنلاین آساتریدرآگاه نیز به اطلاع کاربران می‌رسد.

نکته: در صفحه اطلاع رسانی عرضه اولیه، می‌توانید با وارد کردن شماره موبایل‌تان از عرضه‌های اولیه پیش‌رو اطلاع یابید.

قبلا ویدئوی برای توضیح خرید عرضه اولیه به روش بوک‌بیلدینگ منتشر کرده‌ایم که می‌توانید در این صفحه مشاهده کنید.

تخصیص سهام در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ

ممکن است شرایط متفاوتی در عرضه‌های اولیه به وجود آید که در ادامه ۵ وضعیت آن شرح داده شده است.

وضعیت اول – در صورتی که حجم کل سفارشات، در سقف قیمت، از تعداد سهام قابل عرضه بیشتر باشد.

قیمت پایانی سهم همان سقف قیمت خواهد بود ولی نحوه تخصیص به کدها به اینصورت است که تعداد حداقلی را مشخص، و از اولین تا اخرین سفارش، عرضه انجام شده و دوباره از ابتدا تا انتها تکرار می‌شود تا میزان سهم مشخص به اتمام برسد.

مثال:
تعداد سهام قابل عرضه: ۱۰ میلیون سهم
حجم سفارشات ثبت شده در سقف: ۲۰ میلیون سهم
محدودیت هر کد: ۱۰۰۰ سهم (۲۰۰۰۰ کد)

نحوه تخصیص دادن:
با توجه به نظر ناظر، یک حداقل مشخص می‌گردد (به طور مثال ۲۰۰ سهم)
حال به این ۲۰۰۰۰ نفر از نفر اول تا نفر بیست‌هزارم، یکبار ۲۰۰ عدد سهم داده می‌شود، دوباره ۲۰۰ سهم دیگر و این دور آنقدر ادامه می‌یابد تا تعداد سهم عرضه شده به اتمام برسد.
پس در این مرحله به کسانی که سفارش خرید را پایین‌تر از سقف قیمت گذاشته‌اند هیچ سهامی نمی‌رسد.

وضعیت دوم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده برابر با تعداد سهام قابل عرضه باشد.

در این شرایط براساس اولویت قیمتی از بالاترین تقاضا تا کف قیمتی عرضه می‌شود و قیمت پایانی به همان روش میانگین موزون قیمت تخصیص یافته در بازار عادی خواهد بود.

وضعیت سوم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده در دامنه قیمت، بیشتر از تعداد قابل عرضه باشد.

در این شرایط ابتدا با توجه به اولویت سفارشات براساس قیمت آنها، سهم‌ها از بالاترین قیمت به سمت پایین‌ترین قیمت عرضه می‌شود، سپس اگر در پایین‌ترین قیمت، حجم سفارشات بیش از تعداد سهام باقیمانده باشد دقیقا به روشی که در وضعیت اول (بالا) اشاره شد، با حداقلی مشخص سهام باقیمانده اختصاص می‌یابد.

مثال:
تعداد سهام قابل عرضه: ۱۰ میلیون سهم
حجم سفارشات ثبت شده: ۲۰ میلیون سهم
دامنه قیمتی فرضی: ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ ریال

نحوه تخصیص دادن:
اگر حجم سفارشات ارسال شده بین ۱۱۰۰ تا ۱۰۰۱ ریال برابر با ۵ میلیون سهم باشد ابتدا به این افراد با توجه به اولویت سفارشات براساس قیمت آنها، سهم تعلق می‌گیرد.
۵ میلیون سهم مانده برای کسانی که سفارش خود را در کف قیمت ارسال کرده‌اند (۱۰۰۰ ریال) بر اساس تعیین حداقل مانند وضعیت ۱ اختصاص می‌یابد.

وضعیت چهارم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده کمتر از تعداد کل سهام قابل عرضه باشد ولی به گونه‌ای باشد که پس از اعمال تمام یا بخشی از تعهد خرید، کل سهام قابل عرضه معامله شود، در صورتی که ایفای تعهد خرید حداقل به میزان ۵۰ درصد کل تعهد و بیش از ۱۰ درصد کل سهام قابل عرضه باشد، قیمت عرضه معادل قیمت کف خواهد بود.

مثال:
تعداد سهام قابل عرضه: ۱۰ میلیون سهم
حجم سفارشات ثبت شده: ۶ میلیون سهم
تعهد سهامدار عمده: ۵۰ درصد = ۵ میلیون سهم

نحوه تخصیص دادن:
با توجه به اینکه حجم خریدار از تعداد سهام قابل عرضه کمتر است ۴ میلیون سهم باقیمانده را متعهد خرید باید خریداری نماید.
چون بیش از ۱۰% سهام قابل عرضه (یعنی بیش از ۱ میلیون سهم) را متعهد خریداری کرده است، قیمت عرضه معادل کف قیمت خواهد بود.

وضعیت پنجم – در صورتی که حجم کل سفارشات ثبت شده در عرضه اولیه به اندازه‌ای کم باشد که با اعمال تعهد خرید هم کل سهام قابل عرضه معامله نشود، عرضه انجام نمی‌شود. در اینصورت عرضه شکست خورده و باید با قیمت پایینتری مجددا اطلاعیه عرضه اعلام گردد.

نتیجه گیری

عرضه اولیه سهام یک فرصت مناسب برای بدست آوردن نقدینگی برای صاحبان شرکت‌هاست. همینطور به دلیل اینکه بیشتر عرضه‌های اولیه با سود همراه است، یک سرمایه گذاری کم ریسک به حساب می‌آید. در روش قبلی عرضه اولیه در بورس تهران، مشکلاتی در ارسال سفارش، تخصیص سهام و کشف قیمت وجود داشت که در عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ بخش زیادی از آن رفع شده است.