قوانین بازار و مصادیق تخلف در معاملات برخط
- تاریخ درج ۱۶ مهر ۱۳۹۹
- تاریخ ویرایش ۲۲ آبان ۱۴۰۲
- ۱۲۲ نظر
- ۱۰۹۷۴ مشاهده
معاملات اوارق بهادار در تمام دنیا و بورس کشورهای متخلف طبق قوانین و چارچوب‌های مشخصی انجام می‌شود و این قوانین در راستای شفافیت و کارایی بازار تنظیم شده‌اند. در هر کشور، نهادی رسمی مسئولیت کنترل و نظارت بر معاملات را به عهده دارد. این نهاد با توجه به ساختار بورس کشور، قوانین حاکم بر کشور و نحوه انجام معاملات در سایر بورس‌های جهان، قوانینی برای انجام معاملات وضع می‌کنند. در این مطلب به معرفی قوانین بازار و مصادیق تخلف در معاملات برخط در ایران می‌پردازیم.
سازمان‌های ناظر بر بورس و اوراق بهادار
در کشور آمریکا، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا SEC (U.S. Securities and Exchange Commission) مسئولیت اعمال قوانین فدرال اوراق بهادار آمریکا و نظارت بر صنعت اوراق بهادار این کشور را دارد. در سایر کشورها نیز فرآیند مشابهی در این خصوص انجام می‌شود. در ایران نیز سازمان بورس و اوراق بهادار مسئولیت اجرای قانون بازار اوراق بهادار مصوب مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۴ را به عهده دارد. در راستای اجرای این قانون، سازمان بورس و اوراق بهادار وظیفه تهیه و تدوین دستورالعمل‌های اجرایی نحوه انجام معاملات عادی و معاملات الکترونیک در بازار بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران را دارد. به همین منظور دستورالعمل اجرایی معاملات برخط در سال ۱۳۹۸ به تصویب هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید.
نتایج نقض قوانین و مقررات در معاملات بورسی
در ماده ۱۲ این دستورالعمل اختیاراتی به سازمان بورس، انواع بازارهای بورس (شامل: بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران و بورس کالا) و کارگزاری‌ها در خصوص نظارت روی معاملات برخط داده شده است. این ماده قانونی عنوان می‌کند در صورت وجود شواهد و قرائني مبني بر نقض قوانين و مقررات يا ايجاد مخاطره در شفافيت و منصفانه بودن بازار، کارگزاری مي‌تواند اقدامات دستور العمل اجرایی معاملات برخط ۲ پيشگيرانه‌اي از قبيل محدودكردن دسترسي مشتريان يا سفارش‌هاي آن‌ها به عمل آورد. در این خصوص، سازمان بورس و انواع بازارهای بورس نیز می‌توانند دستور انجام این اقدامات را به کارگزاری ابلاغ کنند. براساس قوانین، دستورالعمل‌ها و ابلاغیه‌های سازمان بورس در صورت مشاهده برخی اقدامات در نحوه سفارش‌گذاری از طریق دسترسی‌های مختلف در انجام معاملات از جمله دسترسی معاملات برخط، اقدامات نظارتی توسط سازمان بورس، انواع بازارهای بورس و کارگزاری‌ها انجام خواهد شد. اقدامات نظارتی با توجه به میزان تخلف و تاثیرگذاری آن روی معاملات آن سهام متغییر است.
این اقدامات می‌تواند ارائه تذکرهای کتبی یا شفاهی به مشتری یا معامله‌گر باشد. در صورت تاثیرگذاری روی معاملات یا تکرار تخلفات، این اقدام می‌تواند محدودیت در انجام معاملات برخط تا تاریخی مشخص باشد. در بعضی موارد با توجه به نوع تخلف و میزان تاثیرگذاری آن، ممکن است مشتری یا معامله‌گر تا اطلاع ثانوی از انجام معاملات برخط منع شود. تشخیص این تخلفات و اقدامات نظارتی آن به عهده واحدهای نظارتی در سازمان بورس، انواع بازارهای بورس و کارگزاری‌ها است. این واحدها با استفاده از سامانه‌های نظارتی و الگوریتم‌های شناسایی، تمامی سفارشات وارد شده در سیستم را پیش از معاملات، حین معاملات و پس از معاملات بررسی می‌کنند.
مصادیق تخلف در معاملات برخط
در این بخش به شرح برخی از تخلفات در معاملات بورسی می‌پردازیم:
۱- پوشاندن مظنه‌های بازار
در صورتی که ثبت سفارش توسط یک کدبورسی به گونه‌ای انجام شود که باعث اشغال چند مظنه در تابلوی معاملات شود، تخلف به حساب می‌آید. منظور از مظنه، جایگاه‌های ثبت سفارش در تابلوی معاملات است. در صورتی که این عمل با هدف پایین‌تر قرار گرفتن سایر سفارشات بازار یا دیده نشدن سایر سفارشات در ۵ منظه برتر انجام شود، اقدامات نظارتی تشدید می‌شود (مطابق با بند ۲ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی: سفارش‌چینی گسترده و غیرمتناسب با عرضه و تقاضای بازار یا سفارش‌چینی بدون سفارش یا براساس سفارش غیر مستند که منجر به ایجاد جریان غیرواقعی عرضه و تقاضا شود).
۲- ایجاد رنج مثبت یا منفی
اصطلاح «رِنج کشیدن» به این معنا است که معامله‌گر سفارشات خود را به گونه‌ای ثبت کند که باعث دستکاری و ایجاد تغییر در روند معمول تغییرات قیمتی یک سهم شود. در صورتی که سفارش خرید بالاتر یا سفارش فروش پایین‌تر از سرخط سفارشات ثبت شود به طوری که حجم و قیمت آن اختلاف زیادی نسبت به سایر سفارشات بازار داشته باشد، باعث ایجاد رنج‌کشی و تغییر در قیمت سهم می‌شود. ممکن است این عمل در طول زمان بازار چندین مرتبه تکرار شود. در این حالت مجموع تغییرات انجام شده (رنج‌کشی) توسط کد در نظر گرفته می‌شود. همچنین این اقدام در صورتی که باعث تغییر روند سهم به سمت صف خرید یا صف فروش شود باعث تشدید اقدامات نظارتی خواهد شد (مطابق با بند۵ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی: ورود سفارش خريد يا فروش بالاتر يا پايين‌تر از مظنه‌هاي خريد يا فروش جاري بازار به منظور ايجاد روندي صعودي يا نزولي در قيمت اوراق بهادار جهت بهره‌گيري از قيمت ايجاد شده به نفع خود يا سايرين).
۳- ثبت سفارشات الگوریتمی
انجام معاملات الگوریتمی در بازار نیاز به مجوز دارد. کارگزاری‌های دارای مجوز، این سفارشات را با کدهای مخصوص به هسته معاملات ارسال می‌کنند. به گونه‌ای که توسط ناظر بازار قابل تشخیص است. در صورتی که سفارشات عادی به گونه‌ای ارسال شود که ظن به انجام معاملات اگوریتمی داده شود، اقدامات نظارتی برای آن کد انجام خواهد شد. به عنوان مثال یک کاربر عادی بدون دسترسی و مجوز به معاملات الگریتمی در طول روز تعداد زیادی سفارش ارسال کند یا دفعات زیادی ویرایش روی سفارش خود انجام داده باشد. این عمل و سایر اقدامات مشابه آن، ظن به انجام معاملات الگوریتمی یا انجام معاملات توسط سیستم (ارسال سفارش توسط کامپیوتر و هوش مصنوعی) برای ناظر و کارگزاری ایجاد می‌کند.
۳- اقدام به حذف سفارشات
ثبت سفارش و سپس حذف سفارش در صورتی که روی روند قیمت سهم تاثیرگذار باشد، تخلف محسوب می‌شود. به عنوان مثال شخصی با حجم زیاد سفارش خریدی در قیمت‌های بالای سهم ثبت می‌کند و به بازار نشان می‌دهد که تقاضای زیادی در این قیمت روی سهم وجود دارد. در این حالت برخی با توجه به این موضوع سفارشات خرید خود را وارد می‌کنند. پس از دقایقی آن شخص سفارش خود را حذف می‌کند؛ با این کار القای رونق در سمت تقاضا انجام می‌شود.
در صورتی که در واقعیت هدف از این سفارش انجام معامله نبوده است. این عمل در سمت فروش نیز ممکن است اتفاق بیوفتد. این اقدام در زمان پیش گشایش بازار به دلیل انجام نشدن معامله (معاملات ناپیوسته) دارای حساسیت بیشتری است. با ثبت سفارش خرید در قیمت‌های بالاتر از سرخط خرید یا پایین‌تر از سرخط فروش باعث افزایش یا کاهش قیمت سرخط سفارشات (TOP: Top order price) می‌شود. سپس حذف این سفارش باعث تغییر قیمت سرخط سفارشات در گشایش بازار می‌شود. در صورتی که این تخلف در زمان پیش گشایش بازار انجام شود یا پس از حذف سفارش در سمت مقابل سفارشی ثبت شود، باعث تشدید اقدامات نظارتی خواهد شد (مطابق با بند ۳ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی: ورود سفارش خريد يا فروش با هدف القای رونق و حذف سفارش وارده پس از ورود سفارش سایر سرمایه گذاران).
۴- اقدام به سنگین کردن صف خرید/ فروش
زمانی که صف خرید یا فروش برای سهمی تشکیل می‌شود، ثبت سفارش با حجم زیاد پس از گذشت دقایقی از تشکیل صف و در انتهای صف، باعث ایجاد ظن به سنگین کردن صف خرید یا فروش می‌شود. ممکن است این اقدام به دلیل کسب منفعت برای خود یا دیگران در ادامه روند سهم باشد. خریداران یا فروشندگان واقعی به گونه‌ای ثبت سفارش خود را انجام می‌دهند که در ابتدای صف قرار گیرند. به همین دلیل سنگین کردن صف توجیهی برای ناظر بازار و کارگزاری ندارد (مطابق با بند ۴ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی: سفارش‌چيني گسترده در قسمت‌هاي پاييني صف‌هاي خريد و فروش با هدف طولاني شدن صف به منظور جلب منفعت براي خود يا ديگران در جهت اهدافي خاص مانند شمول در ضوابط رفع گره‌هاي معاملاتي يا فعاليت در طرف مقابل و…).
۵- انجام معاملات چرخشی
معاملات چرخشی، معاملاتی هستند که با تکمیل آن ظرف یک جلسـه معـاملاتی، وضـعیت مالکیـت طـرفین معامله (خریدار و فروشنده) تغییري نمی‌کند. طبق قوانین، انجام معامله بدون تغيير مالكيت نهايي جزو مصادیق تخلف محسوب می‌شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که هر دو سمت یک معامله، یک شخص باشد. به این معنی که معامله خرید و فروش انجام شده توسط آن شخص در یک قیمت و یک زمان انجام شده باشد و تا پایان جلسه معاملاتی آن روز مالکیت مشتری در بخشی یا تمام آن سهام تغییر نکرده باشد؛ یا در حالت دیگر سهام از کدی خریداری و مجدد به همان شخص فروخته شود (یا برعکس). به طور کلی انجام معاملات بدون تغییر مالکیت نهایی در طول روز معاملاتی تخلف محسوب می‌شود (مطابق با بند ۸ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی: مبنی بر انجام معاملاتی بدون تغییر مالکیت نهایی با اهدافی مانند ایجاد قیمت‌های ساختگی یا القا رونق یا رکود).
۶- انجام معاملات هماهنگ شده
در صورتی که معاملاتی هماهنگ شده در سمت خرید و فروش برای ناظر یا کارگزاری احراز شود، اقدامات نظارتی انجام خواهد شد. به عنوان مثال ثبت یک سفارش خرید در قیمت‌های بالا (اردر حمایتی) توسط یک کد در یک کارگزاری انجام شود، سپس کدی دیگر به صورت هماهنگ شده معامله فروش خود را در قیمت‌های بالاتر انجام دهد، تخلف محسوب می‌شود. این اقدامات توسط الگوریتم‌های سامانه‌های نظارتی قابل تشخیص است (مطابق با بند ۶ ماده ۷ دستورالعمل انضباطی: اخلال در فرآیند قیمت گذاری با انجام معامله هماهنگ شده).
۷- ثبت سفارشات رند و خاص
ثبت سفارشات با حجم‌های رند یا با حجم و قیمت‌های الگودار تخلف محسوب می‌شود (۴۴۴، ۱۲۳۴، ۱۵۱۵۱۵ و…). به غیر از موارد مطرح شده، موارد دیگری نیز وجود دارند که جز مصادیق تخلف در معاملات بازار هستند. به طور کلی هر اقدامی که توجیح عملیاتی برای کارگزاری یا ناظر بازار نداشته باشد یا منجر به عدم شفافیت و منصفانه بودن معاملات در بازار شود، تخلف است و واحدهای نظارتی می‌توانند طبق قوانین، اقدامات نظارتی اعم از تذکر، محدودیت در حساب کاربری و ارسال سفارش تا زمان خاص یا تا اطلاع ثانوی را روی دسترسی مشتریان و معامله‌گران وضع کنند.
سخن آخر
در این مطلب تلاش کردیم تا شما را با بعضی از مهمترین قوانین و مصادیق تخلف در معاملات برخط آشنا کنیم. همچنین عنوان کردیم که در کشور ما سازمان بورس و اوراق بهادار مسئولیت اجرای قانون بازار اوراق بهادار را به عهده دارد. امیدواریم موارد ذکر شده مورد توجه شما قرار گرفته باشند. در صورت تمایل می‌توانید نظرات و پیشنهادات خود را در این زمینه از طریق بخش ارسال دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید.
سلام. خیلی خوب بود. ای کاش بطور کامل همه جرایم بورس و قوانین بورس رو میذاشتید که تازه وارده ها هم اول با قوانین و جرایم آشنا باشند .
با توجه به تعداد نمادها و تعداد معاملات عملا امکان کنترل موارد فوق از طرف ناظر ممکن نیست، از طرفی تمام این تخلفات رو حقوقی ها میکنن
دقیقا این چیزی که دوماه هست شاهدش هستیم
من عرضه اولیه با قیمت پایین تر از ۵۰۰ هزار تومن را فروختم
ایا این کار باعث مسدود شدن کد بورسی میشه؟
سلام دوست عزیز
خیر، حساب معاملاتی شما مسدود نخواهد شد و تنها لازم است که در کل حجم همان عرضه اولیه را به فروش برسانید.
سلام. خیلی خوب بود. ای کاش بطور کامل همه جرایم بورس و قوانین بورس رو میذاشتید که تازه وارده ها هم اول با قوانین و جرایم آشنا باشند .