اوراق خزانه اسلامی؛ سودآوری با حداقل ریسک

همواره دولت‌ها بر اساس فعالیت‌های خود مبالغی را به پیمانکاران بدهکار هستند؛ گاهی از مواقع این بدهکاری‌ها تا اندازه‌ای زیاد است که دولت توان پرداخت آن‌ها را در مدت زمان کوتاهی ندارد و برای پرداخت آن نیاز به مدت زمان بیشتری دارد؛ این موضوع باعث شده برگه بهاداری تحت عنوان اوراق خزانه اسلامی برای پرداخت بدهی‌های دولت ایجاد شود. بر اساس اسناد خزانه اسلامی، خزانه‌داری کل وزارت امور اقتصادی و دارایی، اوراق بهاداری بانام یا بی نام با بهای اسمی معین و بدون کوپن سود با سررسیدهای حداکثر تا سه سال منتشر می‌کند که در قبال بدهی‌های مسجل بخش دولتی و با توافق بستانکاران به‌صورت تنزیلی (با کسر از بهای اسمی)، اوراقی در اختیار خریداران آن قرار می‌گیرد. اینکه اسناد خزانه اسلامی چه کاربرد و ویژگی‌هایی دارد و چه افرادی می‌توانند از آن سود ببرند، بهانه‌ای شد تا در این مطلب نگاهی به اوراق خزانه اسلامی داشته باشیم.

معنا و مفهوم

به صورت کلی اسناد خزانه اسلامی، ابزاری مالی است که مبتنی بر بدهی دولت به ‌نظام بانکی، ذی‌نفعان و تأمین‌کنندگان منابع بوده و به‌وسیله خزانه‌داری کل وزارت امور اقتصادی و دارایی منتشر می‌شود؛ به این معنا که دولت می‌تواند با انعقاد قراردادهای مربوط به مبادله‌های واقعی، اوراق بهادار خزانه را برای سررسید معین در اختیار بانک‌ها، پیمانکاران پروژه‌های کوتاه‌مدت یا تأمین‌کنندگان نیازهای جاری و به‌طورکلی طلبکاران دولت قرار دهد و از این راه نیازها و هزینه‌های جاری و کوتاه‌مدت خود را تأمین مالی کند. به عنوان نمونه دولت در محاسبات خود پذیرفته که مبلغی بدهی به پیمانکاران دارد، اما در حال حاضر توان پرداخت آن را ندارد؛ از طرفی معتقد است تا شش ماه دیگر نی‌تواندبدهی خود را پرداخت نماید. با توجه به این موضوع، روی یک برگه بهادار مشخص می‌شود که دولت به موجب این برگه سه میلیارد بدهی به پیمانکار الف دارد و آن را در ۳۰ بهمن ٩۵ پرداخت خواهد کرد. به این برگه که در مثال بالا اشاره شد، اوراق خزانه اسلامی می‌گویند. در این میان، پیمانکار الف می‌تواند تا آخر ۳۰ بهمن صبر کند و کل پول را بگیرد یا این برگه بهادار (همانند چک) را در بازار سرمایه زودتر اما به قیمتی کمتر از سه میلیارد بفروشد؛ به این فرآیند نیز عرضه اوراق خزانه در بازار ثانویه می‌گویند.

در ایران، بانک مرکزی ضامن است که اگر دولت به هر دلیلی بدهی را نپرداخت، بانک مرکزی بدهی را پرداخت خواهد کرد؛ این موضوع تضمینی برای خریداران اوراق خزانه و پیمانکاران محسوب می‌شود. در صورتی که دولت توان پرداخت وجه اسناد خزانه را نداشته باشد، پرداخت آن توسط بانک مرکزی به معنای استقراض غیرمستقیم دولت از بانک مرکزی خواهد بود و پایه پولی کشور افزایش یافته و منجر به تشدید تورم خواهد شد.

نماد اوراق خزانه

اوراق اسناد خزانه اسلامی به اوراق اخزا یا سخا معروف هستند. نماد این اوراق همراه با عددی بیان می‌شود که نشانگر سررسید آن است. به عنوان نمونه سررسید اسناد “خزانه اسلامی۹۵۰۹۰۹”  در تاریخ ۱۳۹۵/۰۹/۰۹ است.

ویژگی اسناد خزانه

اسناد خزانه مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کمتر از قیمت اسمی به خریداران فروخته شده و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهی‌های دولت پرداخت می‌شود. اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت جمهوری اسلامی ایران، این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیر دولتی واگذار می‌کند. دارنده اوراق در صورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرا بورس ایران به فروش می‌رساند.

به علت ضمانت موجود برای اوراق خزانه، معمولاً این اوراق از بالاترین درجه اعتباری برخوردار است. به عنوان مثال درجه اعتباری آنها در آمریکا AAA است.

درجه اعتباری AAA بیانگر بالاترین کیفیت اعتباری بوده و زمانی استفاده می‌شود که کمترین ریسک اعتباری برای یک سرمایه‌گذاری وجود دارد. کاربرد آن زمانی است که توانمندی فوق‌العاده‌ای در ایفای به موقع تعهدات وجوددارد‌.

مزایای اسناد خزانه

اوراق خزانه اسلامی مزایای مختلفی را برای دولت، پیمانکاران و خریداران به همراه دارد.

تصفیه بدهی‌های دولت و تسریع در پرداخت آن به پیمانکاران

تامین کسری بودجه دولت

ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی

سود بدون ریسک برای خریداران اوراق خزانه (این موضوع مزیت بسیار مناسبی برای فعالان بازار سرمایه است؛ چون می توانند در مدت زمانی معلوم با سود مشخصی همراه شوند و سرمایه آن‌ها نیز با تهدیداتی مواجه نمی‌شود.)

قرارگرفتن در اولویت تعهدات دولت (بزرگ‌ترین دغدغه فعالان بازار سرمایه درخصوص اسناد خزانه اسلامی، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است؛ برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی هم‌ردیف حقوق و مزایای کارکنان خود داده و به عنوان بدهی ممتاز دولت در نظر گرفته می‌شود.)

ضمانت پرداخت مبلغ اسمی از سوی خزانه‌داری کل کشور (خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند.)

قابلیت نقد شوندگی بالا (به این معنا که چون حجم معاملات در فرابورس بالا است، دارندگان این اوراق می‌توانند در هر زمان نسبت به فروش اوراق خود در بازار اقدام کنند).

 معافیت مالیاتی

 

تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار

تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموماً سررسیدی کمتر از یک سال داشته و اغلب سررسیدشان به صورت ۴، ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دوره‌‌ای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد. دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت می‌کنند.

پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وجه مورد نیاز برای بازپرداخت ارزش اسمی اوراق را با توجه به زمان سررسید، از طریق خزانه‌داری کل کشور به بانک عامل منتقل می‌کند. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، بر اساس اطلاعات آخرین دارندگان اسناد خزانه اسلامی، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک عامل به حساب دارندگان مذکور واریز خواهد کرد.

 انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی

وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اسناد خزانه اسلامی را از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، منتشر می‌کند. دستگاه‌های ذی‌ربط نیز بر اساس بودجه اختصاص یافته و اولویت‌بندی، لیست پیمانکاران طلبکار از دولت را به بانک عامل معرفی خواهند کرد. بعد از احراز هویت و اخذ اطلاعات لازم توسط بانک عامل، لیست پیمانکاران به فرا بورس ایران اعلام خواهد شد. سپس حداکثر ظرف ۱۰ روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پیمانکاران می‌توانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرا بورس ایران اقدام کنند. پیمانکارانی که برای تأمین منابع مالی خود نیاز به وجه مالی داشته باشند، می‌توانند اوراق خود را از طریق یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران به قیمت روز در بازار فرا بورس ایران به فروش برسانند. اسناد خزانه اسلامی به صورت الکترونیکی منتشر می‌شود و در سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه به صورت الکترونیکی به پیمانکاران تخصیص می‌یابد. در سررسید اسناد خزانه اسلامی، خزانه‌داری مبلغ اسمی اوراق را به حسابی نزد بانک عامل واریز می‌کند. پس از آن شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، مبلغ اسمی را به شماره حساب بانکی دارندگان اوراق واریز خواهد کرد بنابراین اعلام شماره حساب و شبای بانکی دارندگان اوراق به کارگزار ضروری است.

قیمت اسناد خزانه اسلامی

قیمت این اوراق با در نظر گرفتن دو عامل نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق تعیین می‌شود. به عنوان نمونه قیمت اوراق، در شرایطی که ۱۸۲ روز تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ در صد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:

بنابراین هرچه به سررسید نزدیک می‌شویم، قیمت اسناد خزانه اسلامی به قیمت اسمی آن نزدیک‌تر می‌شود. علاوه بر این، با افزایش نرخ بازده مورد انتظار بازار، قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی کاهش خواهد یافت.

قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه، با مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. این مکانیزم در عرضه اولیه به یکی از دو روش ثبت سفارش و حراج مشخص می شود. در روش ثبت سفارش، قیمت‌های وارده توسط خریداران به صورت مخفی خواهد بود و تعداد سفارشات وارده توسط خریداران مجموعاً می‌باید به میزان حداقل ۸۰ درصد حجم کل اوراق عرضه شده باشد. ضمناً قیمتی که کشف می‌شود باید به گونه‌‌ای باشد که در آن قیمت، حداقل ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش برسد. به عنوان نمونه در صورتی که ۸۰ درصد اوراق عرضه شده با قیمت ۷۲۰,۰۰۰ ریال مد نظر قرار گیرد، کسانی که قیمت‌های بالاتری را برای خرید پیشنهاد کرده‌اند نیز این اوراق را با قیمت ۷۲۰,۰۰۰ ریال خریداری می‌کنند و کسانی که قیمت‌های پایین‌تر را پیشنهاد داده‌اند اوراقی دریافت نخواهند کرد. در روش حراج، قیمت در یک جلسه معاملاتی و بر اساس رقابت خریداران تعیین می‌شود. در این روش سفارش متقاضیان (خریداران) و عرضه‌کنندگان (فروشندگان) در یک بازه زمانی وارد سامانه معاملاتی می‌شود، پس از آن، بهترین قیمت‌های خرید (بالاترین قیمت‌ها) و بهترین قیمت‌های فروش (پایین‌ترین قیمت‌ها) با یکدیگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد. در این میان قیمت این اوراق تحت تأثیر دو عامل تعیین نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق است. به عنوان نمونه، قیمت اوراق در شرایطی که ۶ ماه تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ درصد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:

بازده حاصل از خرید و نگهداری اسناد خزانه اسلامی

به منظور آشنایی با نحوه محاسبه نرخ بازده نگهداری اسناد خزانه اسلامی تا سررسید و همچنین مقایسه بازده این اوراق با سایر اوراق تأمین مالی، می‌توان نرخ بازده اسناد خزانه به صورت روزشمار و به شکل زیر محاسبه می‌شود:

F: قیمت اسمی
P: قیمت خرید
T: تعداد روزهای سال (۳۶۵)
N:  تعداد روزهای باقیمانده تا سررسید

 

برای ثبت نام در دوره مبانی سرمایه گذاری موفق در بورس کلیک نمایید:

جمع‌بندی

فعالان بازار سرمایه در صورتی که قصد سرمایه‌گذاری مطمئن و بدون ریسک را در بازار سرمایه داشته باشند، می‌توانند بر روی اسناد خزانه اسلامی سرمایه گذاری کنند تا از این طریق در مدت زمانی مشخص با سودآوری مناسب و مشخصی همراه شوند. شاید نگرانی برخی از فعالان بازار سرمایه در عدم نقدشوندگی این اسناد باشد اما با توجه به تضمین بانک مرکزی مبنی بر پرداخت آن، این نگرانی نیز حل شده و فعالان بازار سرمایه با خیالی آسوده می‌توانند به سرمایه گذاری در این اوراق بپردازند.

با توجه به اینکه کاهش ریسک پرتفو علاوه بر خرید اوراق اخزا به مدیریت سرمایه‌گذاری نیز بسیار مرتبط است، لذا کارگزاری آگاه خدمتی با عنوان مدیریت پرتفوی یا سبدگردانی را به سرمایه‌گذارا حقیقی و حقوقی ارائه می‌دهد. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید ضمن تکمیل فرم زیر، مطلب سبدگردانی معاملات اوراق بهادار در کارگزاری آگاه را نیز مطالعه نمایید.