تسویه و تحویل قرارداد آپشن کالا

قراردادهای آپشن (اختیار معامله) پس از قراردادهای آتی و به منظور کاهش ریسک معاملات راه‌اندازی شده‌اند. طرفین این قرارداد (در صورت انجام شدن معامله) باید مراحل خاصی را برای تسویه و تحویل قرارداد آپشن کالا طی کنند. بسیاری از معامله‌گران با این مراحل آشنایی ندارند و به همین دلیل با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند. در ادامه تمام مراحل تسویه و تحویل قراردادهای اختیار معامله کالا را توضیح می‌دهیم.

---

قرارداد آپشن چیست؟

هر قرارداد آپشن (اختیار معامله)، شامل اختیار معامله خرید (Call) و فروش (Put) می‌شود. در این قرارداد، خریدار قرارداد (Call یا Put) تمایل دارد نسبت به انجام دادن یا ندادن معامله، مختار باشد و با ریسک ناشی از نوسانات قیمت مواجه نشود. بنابراین خریدار آپشن، وجهی را تحت عنوان پرمیوم به فروشنده آپشن پرداخت و آپشن مورد نظر را از او خریداری می‌کند. به این ترتیب، ریسک ناشی از نوسانات قیمتی کالای مورد معامله، تنها متوجه فروشنده اختیار است. بنابراین فروشنده برای شروع معامله باید وجه تضمین قرارداد را به حساب در اختیار بورس خود واریز کند.

معامله‌گران ممکن است (طبق استراتژی معاملاتی خود) قبل از سررسید، از قرارداد خارج شوند. بنابراین صرفا معامله‌گرانی که تا روز سررسید قرارداد، موقعیت خود را حفظ کنند، وارد فرایند تسویه و تحویل می‌شوند. در ادامه، به ارائه توضیحاتی در رابطه با شروط ورود به فرایند تسویه، دارایی قابل تحویل، قیمت اعمال و نکول می‌پردازیم.

ورود به مرحله تسویه و تحویل قرارداد آپشن کالا

 انجام معامله در روز سررسید، به شرط در سود بودن خریدار اختیار صورت می‌گیرد:

۱- خریدار اختیار خرید:

در صورتی که قیمت دارایی در بازار نقد، بیشتر از قیمت اعمال باشد.

۲- خریدار اختیار فروش:

در صورتی که قیمت اعمال، بیشتر از قیمت دارایی در بازار نقد باشد.

خریداران در سود لازم است به بخش «اختیار» در پنل آنلاین معاملاتی خود وارد شوند و از گزینه «درخواست اعمال» برای انتخاب سررسید قرارداد و تعداد قرارداد اقدام کنند. سپس می‌توانند گزینه «ارسال» را انتخاب کنند.

دارایی‌های قابل تحویل

 به طور کلی دارایی‌های پایه در قراردادهای اختیار معامله به صورت زیر دسته بندی می‌شوند:

برای مثال از دسته‌بندی فوق می‌توان به قراردادهای اختیار با دارایی‌های پایه گواهی سپرده سکه طلا، گواهی سپرده زعفران نگین (پیوسته)، قرارداد آتی صندوق طلا، قرارداد آتی زعفران نگین و صندوق‌های طلا اشاره کرد. همچنین می‌توانید برای مشاهده دارایی‌های پایه در قراردادهای اختیار معامله کالایی به سایت بورس کالا مراجعه کنید.

قیمت اعمال

برای هر دارایی در قرارداد اختیار، ممکن است سررسیدهای متفاوت با حداقل سه قیمت اعمال برای معامله در بازار وجود داشته باشه که هر دو توسط بورس‌کالا تعیین و اعلام می‌شوند. در نماد هر قرارداد اختیار، مواردی مانند نوع دارایی، تاریخ سررسید، نوع اختیار و قیمت اعمال مشخص شده است.

به عنوان نمونه، برای قرارداد اختیار معامله سکه طلا در سررسید آبان ۱۴۰۲، حداقل ۳ قیمت اعمال مختلف در هرکدام از اختیارهای خرید و فروش وجود دارد. نماد اختیار خرید سکه با قیمت اعمال ۲۵ میلیون تومان (GCAB02C25000) به صورت زیر است:

قیمت اعمال، همان قیمتی است که معامله در روز سررسید با آن مبلغ انجام می‌شود. روز دقیق سررسید، از پنل آنلاین مشتقه کارگزاری آگاه یا تابلو معاملات بورس کالا قابل مشاهده است. در روز سررسید، قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه (در مثال فوق: گواهی سپرده سکه طلا) مقایسه می‌شوند و فقط خریداران در سود، می‌توانند وارد فرایند تسویه و تحویل (اعمال) شوند. خریدار Call و فروشنده Put باید مبلغ اعمال را به حساب در اختیار بورس کالا واریز کنند. همچنین ضروری است پس از شارژ حساب در اختیار بورس، از طریق گزینه «انتقال وجه» مبلغ مورد نظر را به بخش اختیار منتقل کنند چرا که این مبلغ باید به صورت وجه آزاد در قسمت «اختیار» در پنل معاملاتی موجود باشد. دارایی پایه با توجه به نوع قرارداد می‌تواند در کد بورسی یا کد بازارهای مالی فروشنده Call و خریدار Put به تعداد مشخص (تعیین‌شده در قرارداد) وجود داشته باشد. بعد از پایان ساعت معامله در روز آخر (تاریخ سررسید قرارداد) مبادله وجه و کالا بین خریداران و فروشندگان، توسط بورس کالا انجام می‌گیرد.

توجه کنید حداکثر زمان ارسال درخواست اعمال و واریز وجه، ۱۵ دقیقه پس از اتمام زمان معاملاتی قرارداد اختیار در روز آخر است. معامله‌گرانی که نیاز به تحویل دارایی پایه دارند؛ به زمان معاملات دارایی پایه توجه و قبل از اتمام زمان معاملات، آن را تهیه کنند.

جریمه‌های نکول فروشندگان اختیار کالایی

اگر خریدار اختیار معامله در سود باشد اما درخواست اعمال خود را ثبت نکند، فروشنده اختیار معامله، تعهدی برای انجام وظایف خود در قرارداد نخواهد داشت. در صورتی که خریدار، درخواست اعمال را ثبت کند ولی فروشنده به تعهدات خود عمل نکند؛ جرائمی به شرح زیر از محل تضامین فروشنده به خریدار پرداخت می‌شود:

1. درصدی از ارزش قرارداد (جریمه نکول)
2. مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت دارایی پایه ضرب در اندازه و تعداد قرارداد
3. پرداخت کارمزد تسویه و تحویل سهم بورس کالا برای خریدار

لازم به ذکر است در صورتی که خریدار، درخواست اعمال را ثبت کند اما کالا یا وجه معامله را تامین نکند، فروشنده تنها ملزم به پرداخت مابه‌التفاوت قیمت نقد دارایی پایه و قیمت اعمال می‌شود و نیازی به پرداخت سایر جریمه‌ها نیست. جریمه نکول معمولا یک درصد از ارزش قرارداد است؛ به استثنای گواهی سپرده سکه طلا که این مبلغ برابر ۰.۱ درصد از ارزش قرارداد است. برای مشاهده دقیق جرایم می‌توانید به سایت بورس کالا مراجعه کنید.

تفاوت‌های اعمال قرارداد آپشن کالا و آپشن سهام

1. شرط در سود بودن برای اعمال اختیار خرید در قرارداد آپشن کالایی

در بازار اختیار معامله کالایی (برخلاف آپشن سهام) تنها در صورتی که در روز سررسید، اعمال قرارداد به سود خریدار اختیار معامله باشد، امکان اعمال قرارداد وجود دارد.

2. نبود امکان انتخاب نوع تسویه (نقدی یا فیزیکی) در قرارداد آپشن کالایی

در صورتی که خریدار آپشن در سود باشد و درخواست اعمال ارسال کند، فرایند تسویه و تحویل به یکی از دو روش زیر انجام می‌شود:

• اگر فروشنده اختیار خرید، دارایی پایه یا فروشنده‌ اختیار فروش، ارزش قرارداد را تامین کرده باشد؛ تسویه فیزیکی رخ می‌دهد.
• اگر فروشنده اختیار خرید یا فروش به تعهدات ذکر شده عمل نکرده باشد، تسویه به صورت نقدی (با پرداخت جریمه‌ها) انجام می‌شود.

3. تاثیرگذاری دارایی پایه در نوع فرایند تسویه و تحویل قرارداد آپشن کالایی

در صورتی که دارایی پایه قرارداد اختیار از نوع قرارداد آتی باشد، تسویه با استفاده از تودیع وجوه تضمین قرارداد آتی انجام می‌گیرد. این در حالی است که اگر دارایی پایه‌ از نوع گواهی سپرده کالایی یا صندوق ETF باشد، تسویه با جابه‌جایی دارایی پایه و مبلغ اعمال بین طرفین معامله انجام می‌شود.

نکته: با توجه به نکات مذکور، حتما به نوع دارایی پایه در قرارداد اختیار کالایی توجه کنید.

---

 کلام آخر

شرکت در قرارداد آپشن کالایی یکی از روش‌های محبوب بین فعالان حرفه‌ای بازار است. از این قرارداد برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در آینده‌ای مشخص استفاده می‌شود. قراردادهای اختیار معامله به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شوند. لازم به ذکر است طرفین معامله مختارند در زمان سررسید قرارداد، برای اعمال حق اختیار خرید یا فروش خود اقدام بکنند یا نکنند. در صورتی که یکی از طرفین معامله برای اعمال قرارداد اختیار اقدام کند، باید تمام مراحل تسویه و تحویل کالا طی شود. در این مقاله، نکات و اطلاعات ضروری برای تسویه و تحویل کالا در قرارداد اختیار معامله کالا را توضیح دادیم. همچنین به ارائه اطلاعاتی از جمله تفاوت بین قراردادهای آپشن کالا و سهام پرداختیم. در صورتی که قصد دارید به معامله در قراردادهای آپشن کالایی بپردازید، برای اخذ «کد مشتقه کالایی» اقدام کنید.