باید ها و نبایدهای بورسی در صنعت پتروشیمی

شاید در سال ۱۳۴۲ که فعالیت‌های شرکت‌های پتروشیمی در داخل کشور آغاز شد، کمتر کسی فکر می‌کرد که این شرکت‌ها بتوانند در آینده یکی از صنایع تأثیرگذار در بازار سرمایه شوند؛ اما مشخص شد که این تأثیرگذاری تااندازه‌ای جدی است که از یک طرف بازار سرمایه را همواره دست‌خوش تغییراتی قرار می‌دهد و از طرفی با توجه به منابع نفتی و گازی در ایران، این شرکت‌ها همواره در اقتصاد کلان و خرد کشور نیز تأثیرات بسزایی می‌گذارند؛ به طوری‌که در سال ۱۳۹۵ بیش از ۲۵ درصد از سهم صنعت کشور را این گروه در اختیار داشتند.

واقعیت آن است که شرکت‌های پتروشیمی در حوزه اشتغال‌زایی، افزایش و کاهش بودجه کشور، صادرات و واردات، حمل‌ونقل، بسته‌بندی، ساخت‌وساز، کشاورزی و… می‌توانند بسیار تاثیرگذار باشند. تمامی این عوامل باعث شده تا شرکت‌های موجود در صنعت پتروشیمی بتوانند سودآوری مناسبی را برای سهامداران بازار سرمایه به ارمغان آورند و فعالان بازار سرمایه همواره نگاه ویژه‌ای نسبت به این شرکت‌ها داشته باشند. به‌عنوان نمونه طبق آخرین تحقیقاتی که انجام‌شده است شرکت‌های موجود در صنعت شیمیایی، بیشترین تغییر مثبت سود را نسبت به اسفندماه سال ۱۳۹۵ برآورد کرده‌اند. بر اساس این آمار، صنعت محصولات شیمیایی با برآورد ۱۱۲ هزار و ۴۵۴ میلیارد ریال سود، بالاترین پیش‌بینی سود را از کل سود برآوردی صنایع مختلف در بازار بورس اوراق بهادار تهران دارا است و به ازای هر سهم به‌طور میانگین مبلغ ۵۵۹ ریال سود برآورد شده است.

در این میان بااینکه این شرکت‌ها در دوره‌های زمانی گوناگون با سودآوری مناسبی همراه بوده‌اند، اما عوامل خرد و کلان سیاسی، اقتصادی و… بر فعالیت‌های شرکت‌های پتروشیمی سایه افکنده است. عدم توجه به این عوامل خرد و کلان بدون شک باعث متضرر شدن فعالان بازار سرمایه خواهد شد. با توجه به این موضوع در این مطلب قصد داریم به بررسی شرکت‌های پتروشیمی در بازار سرمایه بپردازیم و عوامل تأثیرگذار در شرکت‌های این صنعت را بیان کنیم.

با شرکت های پتروشیمی بیشتر آشنا شویم!

پتروشیمی‌ها محصولات شیمیایی هستند که از نفت و سایر منابع هیدروکربن مشتق می‌شوند. این شرکت‌ها به‌صورت کلی بر اساس نوع خوراک و محصولات تولیدی تقسیم‌بندی می‌شوند. شرکت‌های پتروشیمی فعال در بازار سرمایه معمولاً خوراک گازی مصرف می‌کنند. در این میان در فرایندهای تولید صنایع پتروشیمی، تبدیل هیدروکربن‌های نفت خام یا گاز طبیعی به فرآورده‌های مختلف و متعدد شیمیایی صورت می‌گیرد.

فراورده‌های پتروشیمی به بخش الفین، آروماتیک و گاز طبیعی تقسیم می‌شوند.

الفین شامل اتیلن، روپیلن و بوتادین می‎شود که از اتیلن و پروپیلن به‌عنوان اصلی‎ترین ماده اولیه برای تولید مواد شیمیایی صنعتی و پلاستیک می‎توان نام برد. اما بوتادین عمدتاً برای ساخت کائوچوی مصنوعی استفاده می‌شود.

آروماتیک شامل بنزن، تولوین و زایلن‎ها است. بنزن یک ماده خام برای رنگ و شوینده‎های مصنوعی است؛ اما از زایلن‎ها برای تولید الیاف مصنوعی و ساخت پلاستیک بهره می‎برند.

در بخش گاز طبیعی با استفاده از مونواکسید کربن و هیدروژن می‎توان فراورده‌های پتروشیمی مانند آمونیاک و متانول تولید کرد. از آمونیاک نیز برای تولید اوره استفاده می‎شود؛ اما متانول یا به‌صورت محدود به‌عنوان سوخت در موتورهایی با سیستم احتراق داخلی یا به‌عنوان حلال، ضدیخ و در تهیه سایر ترکیبات شیمیایی استفاده می‌شود.

بر اساس بخش‌های مذکور، شرکت‌های پتروشیمی طبق جدول زیر تقسیم می‌شوند:

 

عوامل تأثیرگذار در قیمت سهام شرکت‌های پتروشیمی

تغییرات قیمت جهانی نفت

اولین موضوعی که تأثیر بسزایی بر وضعیت سهام شرکت‌های پتروشیمی بورسی می‌گذارد، تغییرات قیمت نفت است؛ به این معنا که با کاهش و یا افزایش قیمت جهانی نفت، میزان سودآوری شرکت‌های پتروشیمی نیز دست‌خوش تغییراتی می شود. به‌عنوان نمونه با کاهش قیمت نفت در چند سال گذشته، کاهش قیمت در بازارهای پتروشیمی نیز ایجادشده است. به‌صورت کلی تجربه نشان داده است که سقوط قیمت نفت واکنش فوری مشتقات نفتی را در پی خواهد داشت.

در دهه‌های گذشته بانک‌های معتبر جهانی بر روی تولیدات نفت سرمایه‌گذاری‌های جدی انجام داده‌اند که این موضوع افزایش قیمت نفت را در پی داشته است. زیرا معمولاً بانک‌ها معتقدند که با سرمایه‌گذاری در تولیدات نفت، می‌توانند به سودآوری مناسبی دست پیدا کنند. با توجه به این موضوع، سرمایه‌گذاری بانک‌ها بر روی تولیدات نفت می‌تواند قیمت جهانی نفت را افزایش دهد و به همین ترتیب با افزایش قیمت جهانی نفت، قیمت در بازارهای پتروشیمی نیز افزایش پیدا کند. البته ذکر این نکته بسیار حائز اهمیت است که سرمایه‌گذاری‌های بانک‌ها و مؤسسات مالی در بازار نفت، ممکن است در قیمت نفت حباب ایجاد کند و قیمت نفت را به‌صورت مصنوعی افزایش دهد. فعالان بازار سرمایه باید نسبت به تغییرات قیمت جهانی نفت حساس باشند و در هنگام خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی این موضوع را مدنظر قرار دهند.

بحران‌های جهانی اقتصادی

شرکت‌های پتروشیمی از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ از وضعیت قابل قبولی برخوردار بودند؛ اما با آغاز بحران اقتصادی در سال ۲۰۰۸، در بازارهای جهانی رکود بر بازار این شرکت‌ها حاکم شد؛ این موضوع به دلیل بحران مالی و تقاضای کم مواد اولیه سازمان‌های کوچک در بازار رخ داد. اما در سال ۲۰۰۹ با اتخاذ برنامه‌های محرک اقتصادی در کشوری مانند چین، تقاضای برای محصولات پتروشیمی افزایش پیدا کرد. با تکرار بحران اقتصادی جهانی در سال ۲۰۱۵ و در ادامه کاهش قیمت نفت خام در سال‌های بعدی، بحران مالی و تقاضای کمتر برای مواد اولیه، مصرف مواد و محصولات پتروشیمی کاهش یافت. این در حالی است که در حال حاضر بازار به تعادل نسبی رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که در صورت عدم‌تغییر ناگهانی قیمت نفت، این تعادل نسبی ادامه‌دار باشد. فعالان بازار سرمایه باید به روند تغییرات اقتصاد جهانی نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند.

نرخ ارز

افزایش نرخ ارز که عمدتاً حاصل ریسک‌های سیاسی و بین­المللی است و موجب رونق مقطعی فروش محصولات شرکت‌های پتروشیمی می‌شود، پاشنه آشیل این صنعت است؛ چون با افزایش نرخ ارز و بالا رفتن هزینه‌های مالی از یک‌سو و همچنین کمبود منابع ارز داخلی و محدود بودن منابع خارجی(فاینانس خارجی) از سوی دیگر، بهره­برداری از طرح‌های کنونی و همچنان طرح­های افزایش ظرفیت موجود، با تا خیرات فراوانی روبه‌رو خواهند شد. با توجه به این موضوع، فعالان بازار سرمایه باید در هنگام خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی، روند تغییرات نرخ ارز را بررسی کنند. درصورتی‌که نرخ ارز افزایش داشته باشد، خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی با ریسک‌های جدی مواجه است؛ چون این شرکت‌ها با افزایش نرخ ارز نمی‌توانند سودآوری مناسبی برای سهام‌داران داشته باشند.

نرخ خوراک دریافتی

یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در شرکت‌های پتروشیمی که فعالان بازار سرمایه باید در هنگام خرید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند، بهای تمام‌شده مواد اولیه است. این موضوع از این حیث قابل‌توجه است که مواد اولیه مهم‌ترین بخش از بهای تمام‌شده محصولات پتروشیمی را تشکیل می‌دهد و نرخ مواد اولیه در نقاط مختلف دنیا متفاوت است. این امر مزیت رقابتی را برای شرکت‌های پتروشیمی در ایران و به‌صورت کلی در منطقه خاورمیانه ایجاد کرده است که با کمترین نرخ تمام‌شده مواد اولیه، محصولات پتروشیمی را تولید کنند. طبق تحقیقاتی که انجام‌شده بهای مواد مستقیم در منطقه خاورمیانه، ۱۶ درصد است. این در حالی است که در منطقه شمال غربی اروپا، ۶۲ درصد از بهای تمام‌شده، محصول نهایی را تشکیل می‌دهد.

از طرفی طی دهه‌های گذشته در ایران به شرکت‌های پتروشیمی یارانه پرداخت‌شده است؛ این موضوع باعث شده که بهای تمام‌شده مواد اولیه شرکت‌های پتروشیمی بسیار پایین باشد. اما با توجه به سیاست آزادسازی تدریجی و گام‌به‌گام یارانه‌های انرژی و افزایش نرخ خوراک و مواد اولیه، حاشیه سود شرکت‌های پتروشیمی به‌شدت کاهش‌یافته است و در آینده نیز این حاشیه سود کاهش بیشتری پیدا می‌کند؛ اما بااین‌حال شرکت‌های پتروشیمی ایرانی در بازارهای جهانی توان رقابت با شرکت‌های پتروشیمی غربی رادارند و در صورت اتخاذ برنامه‌های مناسب توسعه‌ای، می‌توانند با سودآوری مناسبی همراه شوند. چون پایین بودن نرخ تمام‌شده مواد اولیه، قابلیت توسعه و رقابت برای شرکت‌های پتروشیمی موجود در کشورهای خاورمیانه‌ را ایجاد کرده است. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که شرکت‌های پتروشیمی بورسی که برنامه‌های توسعه‌ای مناسبی دارند، می‌توانند در آینده برای سهامداران این شرکت‌ها بسیار سودآور باشند.

تأمین خوراک کافی

تامین خوراک کافی یکی دیگر از پارامترهایی است که باید به آن توجه داشت. نکته اینکه هرقدر هم که ‌بهای تمام‌شده مواد اولیه شرکت‌های پتروشیمی مناسب باشد، عدم تأمین خوراک کافی و به‌موقع برای برخی از شرکت‌های پتروشیمی باعث می‌شود که این شرکت‌ها نتوانند از تمام توان تولید خود استفاده کنند. این موضوع کاهش ظرفیت تولید را برای شرکت‌های پتروشیمی به همراه خواهد داشت و درنهایت بر میزان سودآوری این شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد.

با توجه به این موضوع، فعالان بازار سرمایه در هنگام خرید باید نیم‌نگاه کلی به وضعیت تأمین خوراک کافی شرکت‌های پتروشیمی داشته باشند. چون هراندازه هم که قیمت جهانی نفت بالا، نرخ ارز ثابت و بهای تمام‌شده مواد اولیه پایین باشد، اما تأمین خوراک کافی برای شرکت‌های پتروشیمی وجود نداشته باشد، این شرکت‌ها نمی‌توانند سود پیش‌بینی‌شده خود را به سهامداران عرضه کنند. از طرفی شرکت‌های پتروشیمی بورسی که بتوانند ظرفیت تولید خود را افزایش دهند، قطعاً با افزایش سودآوری همراه خواهند شد و فعالان بازار سرمایه نیز نسبت به این شرکت‌ها اقبال نشان خواهند داد.

برنامه توسعه‌ای شرکت‌های پتروشیمی

همان‌طور که پیش‌تر مطرح شد، شرکت‌های پتروشیمی که برنامه‌های توسعه‌ای مناسبی داشته باشند، قطعاً در آینده با سودآوری مناسبی همراه خواهند بود. برخی از این برنامه‌ها می‌تواند تولید محصولات جدید پتروشیمی، ایجاد امکان سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های خارجی در صنعت پتروشیمی، عضویت در سازمان تجارت جهانی و… باشد. با توجه به شاخص‌های مطرح‌شده، فعالان بازار سرمایه می‌توانند در هنگام خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی این شاخص‌ها را موردبررسی قرار دهند و میزان توسعه‌پذیر شرکت‌های پتروشیمی را مشخص کنند.

میزان صادراتی بودن شرکت‌های پتروشیمی

این واقعیت وجود دارد که بازار شرکت‌های پتروشیمی بورسی متفاوت است. برخی از این شرکت‌ها بخش اعظمی از محصولات خود را صادر می‌کنند و برخی دیگر در بازارهای داخلی مشغول به کار هستند؛ به‌عنوان نمونه شرکت‌هایی مانند پتروشیمی خارک، زاگرس، پردیس، فن‌آوران، شازند، کرمانشاه، جم و… بخش اعظمی از محصولات خود را صادر می‌کنند و کمتر از بقیه شرکت‌ها از افزایش نرخ  فروش داخلی بهره می‌برند. این در حالی است که شرکت‌های پتروشیمی مانند مارون، آبادان، فارابی و … از افزایش نرخ فروش داخلی بیشترین تأثیر را می‌پذیرند و فروش داخلی حجم بالایی از کل فروش آن‌ها را تشکیل می‌دهد.

شرکت‌های پتروشیمی که عمده محصولات خود را صادر می‌کنند، درصورتی‌که به بازارهای اروپایی توجه نشان دهند و با توجه به نرخ پایین مواد اولیه، قطعاً با سودآوری مناسبی همراه خواهند شد. با توجه به این موضوع، فعالان بازار سرمایه برای اینکه به تحلیل جامع و استراتژیک درباره سهام شرکت‌های پتروشیمی دست پیدا کنند، باید با دنبال کردن رسانه‌ها از برنامه‌های صادراتی آتی شرکت‌های پتروشیمی مطلع شوند و با خرید سهام این شرکت‌ها به سودآوری مناسبی دست پیدا کنند. به‌عنوان نمونه یکی دیگر از برنامه‌های صادراتی برخی از شرکت‌های پتروشیمی ایجاد تقاضا در بازارهای جدید است که در صورت اتخاذ این سیاست‌ها قطعاً سودآوری سهامداران افزایش پیدا می‌کند.

تحریم‌های اقتصادی

تحریم‌های اقتصادی تأثیرات مستقیمی بر روی صنعت پتروشیمی می‌گذارد. در چند سال گذشته که کشور ایران دچار تحریم‌های اقتصادی شدیدی شد، وضعیت شرکت‌های پتروشیمی دست‌خوش تغییرات جدی قرارگرفت. به‌عنوان نمونه شرکت‌های پتروشیمی نمی‌توانستند محصولات خود را در بازارهای جهانی به فروش رسانند که این موضوع بر میزان سودآوری این شرکت‌ها تأثیرات بسزایی گذاشته بود. در مثالی دیگر تحریم‌های مختلف باعث شده بود که تأمین بنزین برای بازارهای داخلی با مشکلات جدی مواجه شود و سیاست‌های دولت برای رفع این کاستی‌ها منجر به تولید بنزین توسط شرکت‌های پتروشیمی شد. این موضوع باعث شد تا شرکت‌های پتروشیمی نتوانند محصولات خود را تولید کرده و برای رفع کمبود بنزین، صرفاً بنزین تولید کنند و نتوانند دیگر محصولات خود را به بازار عرضه کنند. اما در حال حاضر که بخش اعظمی از تحریم‌های اقتصادی برداشته‌شده است، این شرکت‌ها راحت‌تر می‌توانند محصولات خود را به بازارهای جهانی صادر کنند و قطعاً به همین نسبت نیز با سودآوری مناسبی نیز همراه می‌شوند.

جمع‌بندی

قطعاً تغییرات قیمت سهام هر یک از شرکت‌های بورسی وابسته به شرایط کلان و خرد سیاسی و اقتصادی است که تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم بر روی این شرکت‌ها می‌گذارد. شرکت‌های پتروشیمی نیز از این قضیه مستثنا نیستند. فعالان بازار سرمایه برای سرمایه‌گذاری بر روی سهام شرکت‌های پتروشیمی بورسی باید این شاخص‌ها را به‌صورت کامل بررسی کنند تا دچار ضررهای هنگفتی نشوند. بااینکه سهام شرکت‌های پتروشیمی اخیراً با سودآوری مناسبی همراه بوده اما هر یک از عواملی نظیر تغییرات قیمت جهانی نفت، نرخ ارز، نرخ خوراک دریافتی، برنامه‌های توسعه‌ای و… که پیش‌تر مطرح شد، می‌تواند قیمت سهام این شرکت‌ها را دست‌خوش تغییراتی قرار دهد.