تحلیل تکنیکال؛ آشنایی با امواج الیوت

تحلیلگران تکنیکال از ابزارهای مختلفی برای بررسی وضعیت بورس و پیش‌بینی آینده قیمت‌ها در این بازار استفاده می‌کنند. امواج الیوت از جمله این ابزارها به شمار می‌رود. نظریه‌ای که براساس چرخه و حرکات تکرارشونده بنا شده است و حرکت‌های بازیگران بازار سرمایه، را به موج تشبیه می‌کند. در این مطلب به سراغ این موضوع رفته‌ایم و از میان ابزارهای تحلیل تکنیکال، آشنایی با امواج الیوت را در این مطلب مورد توجه قرار داده‌ایم. با ما همراه شوید.

در این مطلب عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:

• آشنایی با امواج الیوت
• الگوی امواج الیوت
• موج اصلاحی و موج جنبشی
• درجه امواج الیوت
• قواعد امواج الیوت
• قانون امتداد
• قانون کوتاه‌شدگی
• مثلث‌های مورب
• اصلاحی‌های مرکب یا double sideway
• الگوی اصلاحی مثلث یا triangle
• پهنه یا flat
• الگوی زیگزاگ
• قاعده سقف و کف ارتدکس
• خطوط راهنما در امواج الیوت
• تناوب در موج‌های جنبشی
• تناوب در موج‌های اصلاحی
• پیش‌بینی امواج در موج‌های اصلاحی
• کانال‌ها

---

 

آشنایی با امواج الیوت

رالف نلسون الیوت صاحب نظریه قانون امواج، در سال ۱۹۳۸ برای اولین بار در کتاب خود نظریه‌ای را بیان کرد که بعدها تکامل‌ پیدا کرد و در قالب قانونی به نام خود او مشهور شد. امروزه ما از آن تحت عنوان قانون امواج الیوت یاد می‌کنیم.

طبق این قانون قیمت سهم‌های مختلف در بورس به صورت امواج حرکت می‌کند، همچنین مبنای این نظریه وجود الگوهای تکرارشونده در بازار است. بنابراین برای پیش‌بینی قیمت‌ها می‌توان از الگوهای تکرارشونده امواج استفاده کرد.

الگوی امواج الیوت

یکی از مهم‌ترین الگوهای الیوت که به‌ نوعی پایه و اساس سایر الگوها را هم تشکیل می‌دهد، الگوی پنج موجی است که از سه موج موافق جهت و دو موج مخالف جهت روند تشکیل شده است.

در حالت کلی موج ها به دو دسته کلی یعنی موج‌های جنبشی و موج‌های اصلاحی تقسیم می‌شوند. موج‌های جنبشی، انگیزشی یا پیشرو (Impulsive) امواجی هستند که هم‌راستا با روند بازار حرکت می‌کنند و از ۵ موج تشکیل می‌شوند. امواج اصلاحی اما امواج خلاف جهت روند بازار هستند و ۳ موج کوچک‌تر را در خود جای داده‌اند.

موج اصلاحی و موج جنبشی

وجود ساختار فراکتالی یکی از ویژگی‌های نظریه الیوت است. به این معنا که الگوهای اتفاق افتاده در سطح کلان، در سطحی کوچک‌تر نیز رخ می‌دهند.

بر این اساس در مقیاس کوچک‌تر هر موج جنبشی و اصلاحی خود به امواج کوچک‌تری تقسیم می‌شود، به‌عنوان‌مثال در شکل بالا موج جنبشی سبزرنگ خود به یک موج پنج‌تایی تقسیم می‌شود که سه موج آن موافق با روند صعودی است و دو موج دیگر مخالف موج پنج‌تایی صعودی هستند. همچنین در موج اصلاحی با در نظر گرفتن بزرگ‌نمایی، شاهد این هستیم که خود از سه موج کوچک‌تر تشکیل‌شده است که دو موج آن موافق با روند نزولی هستند و یک موج مخالف روند نزولی حرکت می‌کند.

بنابراین جنبشی و اصلاحی بودن موج، به صعودی یا نزولی بودن آن وابسته نیست و به جهت‌گیری آن نسبت به موج بزرگ‌تر و روند غالب آن بستگی دارد. در مثال بالا شاهد آن هستیم که یک موج صعودی در یک‌روند نزولی موج اصلاحی شناخته می‌شود.

این بزرگ‌نمایی در موج‌ها را می‌توانیم ادامه دهیم و در هر مرحله موج بزرگ‌تر به امواج کوچک‌تر از جنس جنبشی و اصلاحی تقسیم می‌شود. بنابراین با بزرگ‌نمایی یک موج ۸ تایی خواهیم دید که خود آن از ۳۴ موج و با ادامه‌ بزرگ‌نمایی از ۱۴۴ موج تشکیل‌شده است.

درجه امواج الیوت

برای دسته‌بندی و بیان مختصات نقاط مختلف امواج از مقیاسی استفاده می‌کنیم که به ترتیب سطوح به شرح زیر است:

•  سوپر سیکل بزرگ (Grand Supercycle)
•  سوپر سیکل (Supercycle)
•  سیکل (Cycle)
•  اصلی (Primary)
•  متوسط (Intermediate)
•  مینور (Minor)
•  خرد (Minute)
•  ذره (Minuette)
•  ریز ذره (Sub-Minuette)

شاید در عمل از تمام این سطوح استفاده نکنیم ولی اکثر آن‌ها استفاده عملیاتی دارند که نماد هر یک از آن‌ها به شرح زیر است:

سوپر سیکل: (I) (II) (III) (IV) (V) (A) (B) (C)

سیکل: I II III IV V A B C

اصلی: [۱] [۲] [۳] [۴] [۵] [A] [B] [C]

متوسط: (۱) (۲) (۳) (۴) (۵) (a) (b) (c)

مینور: ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ A B C

خرد: i ii iii iv v a b c

ذره: ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ a b c

درست مانند مختصات جغرافیایی که برای تعیین یک نقطه مختصات طولی و عرضی عنوان می‌شود، برای تعیین یک نقطه زمانی در یک روند نیز از قواعد فوق پیروی می‌کنیم. مثلاً زمانی که درباره شاخص کل بورس تهران به ترتیب علائم (III) نشان‌دهنده موج سوم از سوپرسیکل، I موج اول سیکل، [۵] موج پنجم از اصلی، از متوسط موج (c)، از مینور A، از خرد b و از ذره موج سوم را می‌توانیم مشخص کنیم، درواقع با این نشانه‌ها می‌توانیم به یک برهه دقیق زمانی از یک روند کلی اشاره‌کنیم.

قواعد امواج الیوت

گفتیم که موج‌ها بر دو نوع جنبشی و واکنشی (اصلاحی) هستند؛ هرگاه موج در جهت موافق موج بزرگ‌تر خود حرکت کند به آن موج جنبشی گفته می‌شود و هرگاه در جهت مخالف موج بزرگ‌تر از خود حرکت کند، به آن موج واکنشی یا اصلاحی گوییم و این مقوله به صعودی یا نزولی بودن موج بستگی ندارد.

اما چند قاعده کلی هم در مبحث امواج الیوت وجود دارد. اول آن‌که هیچ‌گاه موج‌های ۲ و ۴ به‌اندازه ۱۰۰% موج قبل از خود نزول نمی‌کنند (در موج‌های جنبشی) و عموما بیشترین میزان طول‌موج مربوط به موج سوم است و این موج نمی‌تواند کوتاه‌ترین موج بین موج‌های ۱، ۳ و ۵ باشد.

موج‌های جنبشی خود به دو نوع موج‌های حرکتی و مثلث‌های مورب تقسیم می‌شوند، البته اغلب آن‌ها موج‌های حرکتی هستند. در موج‌های حرکتی موج ۴ هیچ‌گاه نمی‌تواند وارد حریم موج ۱ شود (به این حالت اورلپ گویند که حالت خیلی نادری است.)

چند قانون دیگر نیز وجود دارد که در ادامه به بیان آن‌ها خواهیم پرداخت اما قبل از آن نیاز است تا توضیحی درباره مصداق قانون و خطوط راهنما بدهیم. قانون به مجموعه اصولی گفته می‌شود که هیچ‌گاه نقض نشود، حتی یک‌بار! اگر قانون سال‌ها بدون مثال نقض باقی بماند اما تنها یک مورد نقض آن مشاهده شود، دیگر قانون به‌حساب نمی‌آید و در خوش‌بینانه‌ترین حالت با یک درجه نزول به خطوط راهنما تبدیل می‌شود.

قانون امتداد

این قانون بیانگر این مطلب است که همیشه ۱ موج از ۳ موج فرعی دارای طول بیشتری است. (البته به یاد داشته باشید که در مقیاس کوچک‌تر و با یک بزرگ‌نمایی خود این موج بلندتر نیز به یک موج پنج‌بخشی کوچک‌تر تقسیم می‌شود.)

قانون کوتاه‌شدگی

زمانی است که‌ موج پنجم نتواند به اندازه‌ای فراتر از موج سوم صعود کند که معمولا این حالت پس از موج‌های سومی اتفاق می‌افتد که بسیار بلند و قوی هستند.

مثلث‌های مورب

این مثلث‌ها به دلیل ماهیت اصلاحی‌ که دارند، علی‌رغم جنبشی بودن، حرکتی به‌حساب نمی‌آیند و خود به دو نوع مثلث مورب خاتمه دهنده و مثلث مورب پیشتاز تقسیم می‌شوند. همانگونه که از نام آن‌ها نیز مشخص است، مثلث‌های خاتمه دهنده در انتهای یک‌روند و مثلث‌های پیشتاز در ادامه‌ یک روند ظاهر می‌شوند.

موج اصلاحی

این حالت مستلزم وجود ۳ موج است که در خلاف روند موج غالب خود باشند. این دسته از امواج خود به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

اصلاحی مرکب (double sideway)

اصلاحی مثلث (Triangle)

پهنه((flat

زیگزاگ (Zigzag)

اصلاحی‌های مرکب یا double sideway

سه تایی دوگانه یا سه‌گانه، نامی است که برای این الگو در نظر گرفته‌شده است. تصور کنید خود الگوهای اصلاحی می‌توانند از ترکیب ساده‌ای مثل زیگزاگ، پهنه و مثلث تشکیل شوند که به آن‌ها سه تایی دوگانه یا سه‌گانه می‌گویند.

در این الگوها، هر الگوی ساده اصلاحی با حروف Z، Y و w نشان داده می‌شود و هر موج واکنشی نیز با x به نمایش درمی‌آید.

الگوی اصلاحی مثلث یا triangle

این الگو دارای ۵ موج است که هرکدام از ۳ موج فرعی تشکیل‌شده‌اند. این امواج با ریتم (۳-۳-۳-۳-۳) ظاهر شده و با حروف a, b, c, d, e نام‌گذاری می‌شوند. برای درک بهتر تصویر این الگو، اگر از a به c و از b به d خطی فرضی را امتداد دهیم، شکل زیر حاصل می‌شود.

همچنین امواج ۵ گانه این الگو عموما اورلپ هستند، یعنی به حریم یکدیگر وارد می‌شوند. مثلث‌ها در حالت کلی به ۲ نوع همگرا و واگرا تقسیم می‌شوند که خود مثلث‌های همگرا دارای ۳ دسته متقارن، کاهشی و افزایشی هستند.

پهنه یا flat

همانگونه که در نام‌گذاری این الگو نیز اشاره ‌شده الگوی پهنه یا فلت از نظر زمانی کمی عریض‌تر از الگوهای دیگر است و عموماً به شکل ۵-۳-۳ ظاهر می‌شوند. جولانگاه این الگو معمولاً در موج ۴ و بعد از یک موج قدرتمند ۳ است.

الگوی زیگزاگ

این الگو تنها الگوی سه موجی کاهشی ساده در یک بازار افزایشی است و با A-B-C نمایش داده می‌شود. در ساختار این الگوی ۵-۳-۵، به ترتیب شاهد ۵، ۳ و ۵ موج فرعی هستیم.

همچنین در یک روند نزولی الگوی زیگزاگ، به شکل صعودی و خلاف قاعده‌ای که بالا عنوان شد، ظاهر می‌شود.

گاهی اوقات شاهد ظهور دو یا حداکثر سه زیگزاگ متوالی هستیم و این زمانی رخ می‌دهد که زیگزاگ اول به هدف پیش‌بینی‌شده نرسیده باشد.

قاعده سقف و کف ارتدکس

گاهی اوقات انتهای الگو به حد بالا (سقف) یا حد پایین (کف) قیمت نمی‌رسد که با توجه به شرایط ایجاد این الگو را سقف یا کف ارتدکس می‌گویند.

خطوط راهنما در امواج الیوت

گفتیم قانون به مواردی گفته می‌شود که حتی در یک مورد هم نقض نشود و در صورت مشاهده‌ حتی یک مثال نقص، در خوش‌بینانه‌ترین حالت آن قانون یک درجه نزول پیدا می‌کند و به خطوط راهنما تبدیل خواهد شد.

خطوط راهنما در بسیاری از موارد به وضوح به تحلیل‌گر نمی‌گویند که قرار است با چه حالتی مواجه شود، بلکه تنها برخی از حالت‌ها را برای او حذف می‌کنند و گستره‌ پیش‌بینی را برای او محدود خواهند کرد، در نتیجه کار تحلیل را برای او آسان‌تر می‌کنند.

الیوت سعی داشت که اثبات کند اگر روند قبلی ثابت و منظم بوده، روند بعدی الزاماً به همان ترتیب نیست. برای درک بهتر این موضوع مثالی منطبق با نظریه معکوس‌گراها (contrarians) می‌زنیم:

روزی را تصور کنید که همه‌ مردم انتظار یک‌ روند خاص را از بازار دارند و در کمال ناباوری علی‌رغم تعدد تکرار آن در گذشته، شاهد تغییر جهت بازار نسبت به آنچه انتظار می‌رفت خواهند بود. علت این مسئله چیزی نیست جز واکنش دسته‌جمعی افراد نسبت به یک پیش‌بینی که عوام انتظار آن را دارند.

در واقع هنر تحلیل در اینجا به وجود می‌آید، چرا که اگر قرار بود تا ابد روندها از یک الگوی خاص پیروی کنند، دیگر تحلیل معنا و مفهومی پیدا نمی‌کرد. پس شناخت صحیح الگوها و توجه به رفتار فعالان بازار و همچنین دخیل کردن تأثیرات نکات ظریف پیرامون‌مان، اساس تحلیل روند را تشکیل می‌دهد.

تناوب در موج‌های جنبشی

در اینجا تناوب یعنی اگر موج دوم از یک پنج موجی جنبشی اصلاحی تند باشد، انتظار داریم اصلاح موج چهارم حاشیه‌ای و پر نوسان ظاهر شود و بالعکس.

عموما اصلاح‌های تندوتیز، حد جدیدی از قیمت را تجربه نمی‌کنند و بیشتر به شکل زیگزاگ از نوع مجرد، دوگانه و سه‌گانه و یا گاهی سه‌تایی‌های دوگانه هستند. در سمت مقابل اصلاح‌های حاشیه‌ای شامل پهنه‌ها، مثلث‌ها و دوتایی‌های دوگانه و سه‌گانه می‌شود، که اغلب حد جدیدی از قیمت‌ها را تجربه می‌کنند.

در یک تعریف جامع و روان می‌توان گفت؛ تناوب در موج جنبشی یعنی یکی از دو موج اصلاحی حداقل دو بار در چهارچوبی نوسان می‌کند و موج دیگر تنها یک‌بار نوسان را تجربه کند.

معمولا تناوب در موج‌های ۲ و ۴ مثلث‌های مورب قابل‌رؤیت نیست، چون آن‌ها معمولاً در هر دو موج زیگزاگ هستند. از سوی دیگر این قانون در امتدادها به‌وفور ظاهر می‌شود، البته در امتدادهای نرمال که ‌موج سوم، موج ممتد است و موج‌های اول و پنجم کوتاه هستند، شاهد این پدیده هستیم.

تناوب در موج‌های اصلاحی

در این نوع از امواج، اگر در موج A اصلاح با ساختار پهنه a-b-c باشد، در موج B انتظار یک زیگزاگ را خواهیم داشت و بالعکس. به بیان ساده‌تر اگر درحرکت اول موج تمایل به نزولی بودن داشت، در حرکت دوم تمایل به صعود دارد و بالعکس.

در همین مقوله موج‌های اصلاحی، گاهی اوقات اگر یک موج اصلاحی با یک زیگزاگ ساده a-b-c در موج A آغاز شود، در موج B دچار پیچیدگی‌هایی خواهد بود که این پیچیدگی در موج C می‌تواند تشدید می‌شود.

 

پیش‌بینی امواج در موج‌های اصلاحی

یکی از خطوط راهنمای دیگری که در پیش‌بینی امواج اصلاحی کاربرد فراوانی دارد، بیان‌کننده این است که ‌موج چهارم در یک موج پنج‌تایی بیشترین تمایل به اصلاح را دارد که معمولا محدوده‌ آن تا موج چهارم از امواج یک درجه کوچک‌تر خود است.

 

نکته: پهنه‌های اصلاحی یا مثلث‌ها نمی‌توانند به محدوده موج چهارم برسند، خصوصا اگر بعد از امتدادها ظاهر شوند.

کانال‌ها

به‌منظور آشنایی با این نوع از خطوط راهنما به بیان مختصر دو موضوع مرتبط با این مبحث می‌پردازیم و سپس از منظر مفهومی این موضوع را بررسی می‌کنیم.

ابتدا به بررسی نظریه‌ای تحت عنوان برابری موج‌ها می‌پردازیم. مطابق این نظریه هرگاه در ‌روندی پنج موجی، یک امتداد داشته باشیم که غالباً موج سوم است، انتظار می‌رود دو موج جنبشی دیگر هم‌اندازه ظاهر شوند. در صورتی که‌موج دوم جنبشی از حد برابری خارج شد، انتظار می‌رود با نسبت ۶۱۸/۰ یکی از موج‌های جنبشی دیگر ظاهر شود. (۶۱۸/۰ نسبت طلایی فیبوناچی است که در مقاله مرتبط به تفصیل درباره آن صحبت شده است.)

موضوع دوم نسبت‌های لگاریتمی است که بیان می‌کند، هر جا با مقیاس‌های نسبتا بزرگ مواجه بودیم، نسبت‌های ترسیم نموداری را می‌توان در قالب لگاریتمی اعمال کرد که در این شرایط دیگر براساس شکل ظاهری نمودارها، آن‌ها را بررسی نمی‌کنیم و تنها اعداد و اطلاعات کمی را در تحلیل لحاظ خواهیم کرد.

به نمونه زیر توجه کنید:

در نگاه نخست به نظر می‌رسد که ۲ موج نارنجی‌رنگ به یک اندازه هستند، اما با بررسی دقیق‌تر اعداد مربوطه می‌فهمیم که موج نارنجی‌ واقع در سمت چپ، نشان‌دهنده افزایشی به میزان ۶۵۰ واحد است، درحالی‌که دیگری افزایشی به میزان ۱۲۰۰ واحد را نشان می‌دهد. به دلیل نمایش لگاریتمی نمودار است که این امواج برابر به نظر می‌رسند. البته این نوع ترسیم باهدف سهولت نمایش انجام می‌شود.

اما نوبت به معرفی کانال می‌رسد که به ساده‌ترین بیان عبارت است از نوسان امواج درون یک چهارچوب و قالب معین، که خود به سه دسته صعودی، نزولی و خنثی تقسیم می‌شود.

پیدایش کانال مربوط به زمانی بود که الیوت متوجه وجود دو خط موازی در روندها شد که تقریبا دقت و مصادیق قابل قبولی داشتند و از آن‌ها می‌توان به‌منظور پیش‌بینی نوسانات آتی موج‌ها استفاده کرد.

برای رسم این کانال‌ها، وجود حداقل سه ‌نقطه لازم است که برای درک بهتر این موضوع آن‌ها را روی تصویر زیر نمایش می‌دهیم.

فرض کنید در حال حاضر از نظر زمانی در موقعیت نقطه ۳ هستیم و تا قبل از آن نمودارها به وقوع پیوسته‌اند. حال با رسم یک خط از نقطه ۱ به نقطه ۳ و رسم خط دیگری به‌موازات آن از نقطه ۲، دو خط موازی تشکیل می‌شود که همان کانال است و انتظار می‌رود در آینده نمودار به نقطه ۴ برسد (در واقع خط ۳-۴ را به‌موازات خط ۱-۲ رسم می‌کنیم تا موقعیت مکانی و زمانی پیش‌بینی ما به دست آید).

---

 

سخن آخر

در این مطلب به یکی از مهم‌ترین سرفصل‌های تحلیل تکنیکال، یعنی آشنایی با امواج الیوت پرداختیم و گفتیم قیمت سهم‌های مختلف در بورس، به صورت موج حرکت می‌کند و با استفاده از الگوهای تکرارشونده امواج می‌توان به پیش‌بینی قیمت‌ها در این بازار پرداخت. همچنین گفتیم امواج به صورت کلی به دو نوع موج جنبشی و اصلاحی تقسیم می‌شوند و قواعد و خطوط راهنمای امواج الیوت را نیز بررسی کردیم.