برای سرمایه‌گذاری در هر عرصه و بازاری باید نسبت به ریسک‌های آن بازار آشنایی پیدا کنید. در این مقاله قصد داریم به بررسی ریسک نکول بپردازیم. این ریسک به زمانی اشاره دارد که یکی از طرفین معامله عمدا یا سهوا نقش خود را در معامله به درستی انجام ندهد.
ریسک نکول چیست؟
کلمه نکول در عربی به معنای رد یا عدم تایید است. معمولا از این کلمه بیشتر در اقتصاد استفاده می‌شود. ریسک نکول یکی از انواع رایج ریسک در فرآیند سرمایه‌گذاری به شمار می‌آید که در صورت جستجوی معادل فارسی این کلمه با عبارت‌هایی نظیر خودداری از پرداخت وجه حواله، برات و … روبه‌رو خواهید شد. در اصل این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شما به یکی شخص حقیقی یا حقوقی قراردادی را منعقد کنید و آن شخص به تعهدات خویش پایدار نباشد؛ حال این امر می‌تواند عمدا یا سهوا صورت بگیرد. در واقع برای تعریف ریسک نکول در علم اقتصاد می‌توان گفت که ریسک نکول به معنای ریسک عدم ایفای تعهدات در معامله است.
مثال برای ریسک نکول
به عنوان مثال اگر شما پولی را بر اساس اعتماد به دوستی قرض بدهید، احتمال نکول وجود دارد. شاید از خود بپرسید چرا؟! در واقع این احتمال وجود دارد که این فرد به هر دلیلی به تعهدات خود که در زمان موعود عمل نکند. به عنوان یک مثال دیگر، شخصی را در نظر بگیرید که بنا به نیازهای خود برای دریافت وام از موسسه‌ای اقدام کرده و قرار است در تاریخ‌های مشخص، اقساط وام را واریز کند. در این بخش هم احتمال نکول وجود دارد چرا که شخص دریافت‌کننده وام ممکن است به هر دلیلی قادر به بازگرداندن قسط در تاریخ موعود نباشد و در این حالت ریسک نکول رخ می‌دهد.
با توجه به توضیحاتی که تا این قسمت ارائه شد باید متوجه شده باشید که ریسک نکول فقط در رابطه با معاملات طرفین و اشخاص نیست و این امر می‌تواند نهادهای پولی و مالی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در نظر داشته باشید که نکول شماری از مشتریان چقدر می‌تواند به یک موسسه مالی خسارت‌های سنگینی را وارد کند؛ چرا که در این پروسه ممکن است چندین مشتری نتوانند بنا به تعهداتی که نسبت به قرارداد داشتند عمل کنند. در همین راستا مؤسسات مالی به منظور به حداقل رساندن ریسک نکول برای مشتریان خود، از تعیین اعتبار مشتریان استفاده می‌کنند که در کشور ما از طریق عوامل زیر به مشتریان اعتبار داده می‌شود: گردش مالی خوب، خوش حسابی، نداشتن چک برگشتی و …
ریسک نکول در اوراق مالی دولتی
همان طور که می‌دانید اوراق مالی مختلفی در ایران وجود دارد که برای نمونه می‌توان به این موارد اشاره کرد: اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی، اوراق صکوک، اوراق تسویه خزانه اسلامی، اوراق مرابحه و … . در نظر داشته باشید که مقدار و میزان انتشار این اوراق و نحوه بازپرداخت و چهارچوب‌های معاملاتی آن بر اساس یک قانون پنج ساله ششم توسعه در قانون بودجه کل کشور که هر ساله دولت به مجلس می‌دهد و به تائید شورای نگهبان می‌رسد، تعیین می‌شود. در این فرآیند، ریسک نکول در اوراق مالی دولتی، با ارزیابی قانون بودجه سالانه و گزارش‌های بانک مرکزی و آمار ایران قابل محاسبه خواهد بود.
به عنوان یک نکته مهم به یاد داشته باشی اوراقی که دولت‌ها، بازپرداخت اصل و سود آن‌ها را در بازه زمانی مشخص تضمین کرده باشند، ریسک نکول ضعیفی دارند. مثلا اوراق مشارکتی که وزارتخانه‌ها برای جبران نقدینگی طرح‌های خود منتشر می‌کنند و از مالیات نیز معاف هستند. در ادامه به این نکته می‌رسیم که شاید همین امر موجب شده است که اوراق مشارکت و اوراق خزانه اسلامی به دلیل ریسک نکول بسیار پایین، دارای پتانسیل تقاضای بسیاری در بازار هستند.
ریسک نکول در بازار سرمایه
در بازار سرمایه انواع ریسک سرمایه‌گذاری وجود دارد که یکی از این ریسک‌ها، ریسک نکول است. اهمیت بازار سرمایه در دنیا در دهه‌های اخیر آن‌چنان زیاد شده که مدیریت ریسک (RISK MANAGEMENT) در بازار سرمایه به یکی از مباحث پراهمیت تبدیل شده است. این فرآیند برای امور سبدگردانی و صندوق‌های سرمایه گذاری حائز اهمیت است و به نوعی به آن ریسک اعتباری گفته می‌شود. ریسک اعتباری به نوعی سعی دارد به ریسک نکول وام‌گیرنده اشاره کند. در این بخش می‌توان این‌گونه گفت منظور ریسکی است که وام‌گیرنده نتواند به تعهدات خود برای پس دادن وجه در تاریخ موعد عمل کند. توجه داشته باشید که این ریسک با استفاده از سه عامل زیر قابل نمایش است:
- ریسک نکول (PROABILITY OF DEAFAULTY) که با PD در مدیریت مالی نشان داده می‌شود.
- زیان ناشی از نکول (LOSS GIVEN DEFAULT) که با LGD در مدیریت مالی نشان داده می‌شود.
- ریسک سرمایه در معرض خطر (EXPOSURE AT DEFAULTY) که با EAD نشان می‌دهند.
چه عواملی بر ریسک نکول تأثیرگذارند؟
تا این بخش از مقاله با مبحث ریسک نکول به صورت کامل آشنا شدید در ادامه لازم است که اشاره کنیم برخی عوامل هستند که باعث بروز ریسک نکول در قراردادها یا معاملات می‌شوند که این عوامل به شرح زیر است:
- مشکلات سیاسی
- انتشار گزارش‌های ضرر و زیان نهادهای دولتی و خدماتی کشور
- کاهش قیمت جهانی فلزات گران‌بها و نفت و گاز
- ورشکستگی نهادهای تولیدی و خدماتی
- ضرر مالی یا آسیب به برند وام‌گیرنده
- افزایش نرخ بهره بانکی
- تغییر در ماهیت بازار سرمایه
- تغییر در ماهیت کسب و کار
- تغییر در ماهیت فناوری
- افزایش رقبا
- تغییرات قانونی ناشی از بروکراسی اداری و بخشنامه‌ها
- لغو معافیت‌های مالیاتی برای صنایع
- عدم ثبات اقتصادی در یک کشور با افزایش نرخ ارز
- افزایش نرخ دستمزدهای کارگری
- آشوب و اعتصاب کارگری
- عدم توجه به بیمه بخش‌های مختلف تولید و خدمات یک بنگاه
- اتفاقات غیر مترقبه برای یک بنگاه مثل سیل و آتش‌سوزی و زلزله و جنگ
کلام آخر
در این مقاله به تعریف ریسک نکول پرداختیم و در ادامه جزئیات این نوع از ریسک را در زمینه‌های مختلف را بررسی کردیم. با این اوصاف ریسک نکول به معنی ریسک عدم ایفای تعهدات اطلاق شد. درنهایت نیز به نقش ریسک نکول را در اوراق مالی دولتی و بازار سرمایه اشاره کردیم و متوجه شدیم که در شرایط خاص عواملی هستند که موجب می‌شوند شدت ریسک نکول بیشتر شود یا احتمال به جریان افتادن آن افزایش پیدا کند.
عدم ثبات سیاسی ونداشتن بینش اقتصادی و کلا عدم دانش برای اداره عمور مملکت ضعف در در تمامی نقاط اقتصادی سیاسی و فرهنگی عامل بیشتر ین بدبختی مردم و عدم شکوفایی رو رشد اقتصادی میباشد به امید تفکر نه برای مسعولین بلکه برای مردم
مشکلات سیاسی در کشور ما بیشترین تاثیر در ریسک نکول را داراست.