نظریه مزیت نسبی (Comparative advantage) چیست؟ 

در ادامه مباحث سلسله مباحث سواد اقتصادی، امروز قصد داریم نظریه مزیت نسبی را به شما معرفی کنیم؛ نظریه‌ای که به توجیه مبادلات تجاری می‌پردازد و توضیح می‌دهد کشورها چرا و برای رسیدن به چه هدفی به سمت مبادله با کشورهای دیگر می‌روند.

با مطالعه و شناخت این نظریه درک می‌کنیم چرا واردات بعضی کالاها از تولید آن در کشور صرف اقتصادی بیشتری دارد و چرا نباید کشور در تولید همه نوع محصولی به دنبال خودکفایی باشد.

در حقیقت نظریه مزیت نسبی در اقتصاد جهانی پایه و اساس تبادلات تجاری بین کشورها است. تبادلاتی که می‌تواند قراردادی برد – برد را برای اقتصاد طرفین تجارت به ارمغان بیاورد. این نظریه در مقیاس کوچک‌تر در مورد مبادلات بین شرکت‌ها و واحدهای اقتصادی نیز صادق است.

ویدئو نظریه مزیت نسبی

تعریف مزیت نسبی

آدام اسمیت برای اولین بار در کتاب «ثروت ملل» از برتری و مزیت کشورها در تولیدات سخن به میان آورد. او توضیح داد تجارت به معنی سود بردن یک طرف و ضرر دیدن طرف مقابل نیست. در نظریه‌ آدام اسمیت که به نظریه «مزیت مطلق» معروف است، هر کشور در تولید کالایی متخصص است و می‌تواند بر مبنای آن کالا و دریافت کالای مورد نیاز دیگر، با سایرکشورها تجارت کند. بر اساس نظریه آدام اسمیت، مبادلات بین دو کشور تنها بر اساس «مزیت مطلق» امکان‌پذیر است و توجیه دارد اما به طور واضح می‌توان دریافت که این نظریه تنها بخش کوچکی از تجارت را در بر می‌گیرد.

همانطور که گفتیم نظریه‌های اقتصادی برای بهبود زندگی شهروندان و رشد وضعیت اقتصادی جوامع متولد می‌شوند. «مزیت نسبی» نیز برای اولین بار توسط تاجر انگلیسی «دیوید ریکاردو» برای بهبود وضعیت مبادلات تجاری انگلستان مطرح شد. ریکاردو در مقاله‌ای با عنوان «اصول اقتصاد سیاسی و مالیات‌ستانی» بیان کرد اگر کشوری بتواند کالایی را با هزینه فرصت کمتر و یا قیمت پایین‌تری تولید کند، در آن کالا نسبت به دیگر کشورها مزیت نسبی دارد. در آن زمان انگلستان نیازمند واردات گندم بود. ریکاردو بیان کرد که کشورش نباید در واردات گسترده گندم درنگ کند. در عوض انگلستان می‌تواند به ازای واردات گندم، کالاهایی را به خارج از کشور صادر کند که تولید آن‌ها نیازمند ماشین‌آلات یا کارگران متخصص است.

ریکاردو معتقد بود هر کشوری باید در تولید گروهی از کالاها و یا خدمات به طور تخصصی ایفای نقش کند. بر اساس این نظریه خودکفایی در تمام محصولات نتیجه‌ای جز فقر برای یک کشور و اقتصاد ندارد. از طرف دیگر اصرار بر تولیداتی که به لحاظ هزینه فرصت برای کشور توجیه ندارد، ممکن است مشکلات بزرگتری از جمله معضلات زیست‌محیطی، اجتماعی و … را به دنبال داشته باشد. نمونه این اتفاق را در کشور خودمان شاهد هستیم. اصرار به تولید و کشت محصولات کشاورزی در استان‌های کم‌آب و قرار دادن صنایع فولادی در کویر باعث بروز معضلات زیست‌محیطی و اعتراضات گاه و بیگاه شده است. ریکاردو همچننن معتقد بود تولید و مبادله بر اساس مزیت نسبی باعث ارتباط بهتر کشورها و پیشرفت صلح در سطح جهانی می‌شود.

هزینه فرصت چیست؟

برای درک مفهوم نظریه مزیت نسبی آشنایی با بعضی اصطلاحات ضروری است. از جمله آن‌ها باید به «هزینه فرصت» اشاره کرد. هزینه فرصت کلید و مهم‌ترین رکن نظریه مزیت نسبی است. هزینه فرصت بیانگر هزینه‌های رد کردن یک گزینه در برابر گزینه انتخابی است. به عبارت دیگر در یک اقتصاد، شما انتخاب می‌کنید در تولید کدام کالا هزینه کمتری صرف خواهید کرد. آن کالا اولویت تولیدی شما است. در برابر آن، از تولید بعضی کالاها چشم‌پوشی خواهید کرد.

فواید نظریه مزیت نسبی

اتکا به نظریه مزیت نسبی باعث می‌شود تولیدات یک کشور به سمت تخصصی شدن پیش برود. این اتفاق فوایدی دارد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• افزایش کارایی: با در نظر گرفتن مزیت نسبی، اقتصاد یک کشور به سمت تولیداتی با هزینه فرصت پایین‌تر و افزایش بهره‌وری بیشتر می‌رود.
• سود بیشتر: وقتی در یک اقتصاد، منابع و امکانات و نیروی کار بر تولیدی متمرکز شود که هزینه کمتری دارد، سود بیشتری نصیب تولیدکنندگان خواهد شد.

مزیت نسبی اقتصاد ایران چیست؟

مطمئنا سوخت‌های فسیلی به عنوان اولین مزیت نسبی اقتصاد ایران به ذهن می‌رسند. ایران در مرکز انرژی جهان قرار دارد. از طرف دیگر عضویت ایران در اوپک قدرت چانه‌زنی در مورد آینده بازار انرژی را افزایش داده است. در سال‌های گذشته با وضع تحریم‌های گسترده علیه مبادلات انرژی ایران، این مزیت نسبی دچار چالش شده است. در سال‌های گذشته ایران مجبور شده محموله‌های نفتی خود را با مشقت فراوانی به دست مشتریان برساند. در اقتصادی بدون تحریم، به طور حتم صادرات انرژی جزو مزیت‌های نسبی اقتصاد ایران است. تولیدات پتروشیمی، شمش فولاد و سیمان نیز از جمله کالاهایی هستند که در اقتصاد ایران مهم ارزیابی می‌شوند و صادرات دارند. مواد معدنی از دیگر تولیداتی است که جایگاه ویژای در اقتصاد ایران دارند. از جمله می‌توان به زغال‌سنگ، مس، گوگرد و گل گوگرد، سنگ مرمر و تراورتن اشاره کرد.

در کنار این موارد، محصولات کشاورزی از جمله زعفران، پسته و خرمای ایرانی نیز در بازار جهانی مورد اقبال است. البته به دلیل ضعف در برندسازی و مواردی چون بسته‌بندی و ترانزیت، بسیاری از این تولیدات با اسامی خارجی و با قیمتی چندبرابر محصولاتی با برند ایرانی در بازار بین‌الملل معامله می‌شوند. خاویار و فرش دستباف نیز از جمله تولیداتی است که در جهان با نام ایران گره خورده است.

سخن آخر

نظریه مزیت نسبی ممکن است در اقتصاد پیچیده امروز ابتدایی به نظر برسد اما همچنان کاربرد دارد. در تجارت بین‌الملل و مبادلات بین کشورهای مختلف، تولید کالایی که هزینه‌فرصت پایین‌تر و قیمت ارزان‌تری نسبت به کالاهای دیگر دارد، در اولویت است. از طرف دیگر با شکل‌گیری اقتصاد جهانی و قواعد بازار، به هم پیوستگی اقتصاد‌های کشورهای گوناگون بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. وابستگی کشورها به کالاها و خدمات دیگر کشورها باعث شده روابطی هرچند مصلحتی در دنیا برقرار شود؛ روابطی که بر اساس بازار شکل گرفته و می‌تواند بر تهدیدهای سیاسی و منطقه‌ای بچربد.

از طرف دیگر، ملاک قرار دادن این نظریه برای مدیریت تولید در کشور می‌تواند راه گشا باشد. چون بر اساس نظریه مزیت نسبی قرار نیست هر کشوری در تولید هر کالایی خودکفا شود. بر این اساس و با در نظر گرفتن استعداهای ذاتی یک کشور، می‌توان بعضی تولیدات را بر اساس نیاز شهروندان و با توجه به ظرفیت‌های کشور در اولویت قرار داد.

مطالب مرتبط

انواع بانکداری در جهان و ایران چگونه است؟ تعریف سیستم های پولی چیست؟ تئوری حراج یا نظریه مزایده چیست؟