تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست؟

گاهی شرکت‌ها تمایل دارند به جای به کارگیری منابع مالکان یا شرکای جدید، از طریق استقراض، نیازهای مالی خود را تامین کنند. در این صورت بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند به جای استفاده از واسطه‌های مالی نظیر بانک، با انتشار اوراق بدهی یا سایر ابزارها، مستقیما از بازارهای مالی، منابع مورد نیاز خود را تامین کنند. در این مطلب جزئیات روش تامین مالی مبتنی بر بدهی را بررسی می‌کنیم.

در این مطلب عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:

منظور از تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست؟

مزایای تامین مالی مبتنی بر بدهی

معایب تامین مالی مبتنی بر بدهی

سهم تامین مالی از بازار سرمایه

منظور از تامین مالی مبتنی بر بدهی چیست؟

تامین مالی مبتنی بر بدهی زمانی اتفاق می‌افتد که شرکت، منابع مالی مورد نیاز خود را برای تامین مخارج طرح‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه در گردش، با فروش ابزارهای بدهی به افراد و یا سرمایه‌گذاران نهادی جذب کند. در این روش، افراد یا موسسات نیز به‌ عنوان اعتباردهندگان شناخته می‌شوند.

همان طور که در مطلب «انواع روش‌های تامین مالی» عنوان شد، تامین مالی مبتنی بر بدهی شامل اوراق صکوک، گواهی سپرده خاص، اوراق سلف موازی استاندارد و اوراق اختیار فروش تبعی است.

تامین مالی مبتنی بر بدهی در بازار سرمایه دارای مزایا و معایبی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

مزایای تامین مالی مبتنی بر بدهی

صاحب طرح مجبور نیست قسمتی از تملک طرح و متعاقبا سود آتی آن را از دست بدهد. در واقع، در این شیوه تامين مالی، تامين‌کننده سرمایه، کنترلی بر نحوه اجرای طرح نخواهد داشت و تنها خواسته وی از صاحب طرح، بازپرداخت به موقع سود و اصل وام اخذ شده است.

استفاده از سرمایه قرض گرفته‌شده برای تامين دارایی‌های طرح، اجازه می‌دهد سود طرح در شرکت باقی ماند یا به صاحبان آن اعطاء شود.

نرخ سود وام اخذشده قبل از محاسبه مالیات پرداخت می‌شود و به عنوان سپر مالیاتی عمل خواهد کرد، لذا میزان مالیات کمتر خواهد شد.

صکوک (اوراق قرضه اسلامی) نقدینگی بانی را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند یا غیر نقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود. همچنین با این که قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شود اما با این حال باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند. (امکان تبدیل دارایی‏‌ها به دارایی‌ها)

از آن جا که صکوک با پشتوانه دارایی یا منفعت آن منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش می‌دهد.

امکان تامین مالی با حجم بسیار بالا

امکان تامین مالی بلند‌مدت

پرداخت اصل بدهی در سررسید

معافیت مالیاتی سود اوراق برای خریداران

مشارکت سرمایه گذاران خرد در تامین مالی شرکت‌ها

مدیریت نقدینگی برای بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری

ابزار مدیریت حجم نقدینگی برای بانک مرکزی

تنوع ابزارهای تامین مالی متناسب با نیاز بنگاه‌ها

نظارت دقیق سازمان بورس بر انتشار اوراق بهادار

معایب تامین مالی مبتنی بر بدهی

شرکت صاحب طرح باید از نقدینگی کافی برای بازپرداخت وام در سررسیدهای مقرر برخوردار باشد.

در اغلب مواقع، بازپرداخت وام از سود طرح تامين می‌شود. لذا اگر مبلغ وام طرح زیاد باشد، با وجود سودآور بودن طرح، هیچ‌گونه جریان نقدی مثبت جهت نشان دادن سود آن وجود نخواهد داشت.

متقاعد کردن وام‌دهندگان جهت اعطای وام، مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد است.

وام اخذشده ممکن است دارای نرخ بهره بالا باشد، که در نرخ بازگشت سرمایه طرح تاثیر خواهد گذاشت.

برای تضمین بازپرداخت بدهی اخذ شده به رهن گذاردن وثیقه‌های مکفی الزامی است.

سهم تامین مالی از بازار سرمایه

در ایالات متحده امریکا سهم انتشار اوراق بدهی از تامین مالی از طریق سیستم بانکی بیشتر است. به طوری که سهم تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به بازار پول در آمریکا طی سال‏های اخیر به بیش از ۷۰ درصد رسیده است.

در ایران سهم تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه نسبت به سیستم بانکی بسیار اندک است و این نسبت در سال ۱۳۹۸ به ۲۱ درصد رسیده است. از این ۲۱ درصد بیش از ۹۰ درصد تامین مالی از بازار سرمایه متعلق به دولت است و شرکت‌ها سهم اندکی از این تامین مالی دارند و همچنان بخش اعظمی از تامین مالی خود را از بازار پول تامین می‏‌کنند.

در سال ۱۳۹۷ تامین مالی از طریق بازار سرمایه سهم حدود ۱۴ درصدی از مجموع تسهیلات پرداختی بانک‌ها و تامین مالی بازار سرمایه در این سال داشته که این رقم در سال ۱۳۹۸ به ۲۱ درصد، افزایش یافته است. در مقایسه با سال ۱۳۹۷، تامین مالی از طریق بازار سرمایه در سال ۱۳۹۸ با رشد ۱۱۱ درصدی همراه بوده که عامل مسلط در رشد مزبور، افزایش جذب و تجهیز منابع در حوزه سرمایه‌ای، با سهم مشارکت ۷۱.۴ واحد درصدی است.

از حدود ۱۰۱ هزارمیلیاردتومان کل اوراق منتشر شده طی سال ۱۳۹۸، تنها ۷.۱ هزار میلیارد تومان اوراق شرکتی بوده است. که در مقایسه با سال ۱۳۹۷ تامین مالی اوراق شرکتی با کاهش ۳.۵ هزارمیلیارد تومانی معادل با ۳۳ درصد افت، همراه بوده است.

بر اساس آمار ماهانه آخرین وضعیت شاخص‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معاون و کشاورزی تهران انتشار اوراق طی ۱۰ ماه نخست سال ۱۳۹۹، با رشد دو برابری همراه شده و به ۱۶۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. از این مقدار ۲۴ هزار میلیارد تومان (معادل ۱۵ درصد) سهم شرکت‌ها از تامین مالی از بازار سرمایه و ۸۵ درصد سهم دولت بوده است.

سخن آخر

تامین مالی مبتنی بر بدهی و مزایا و معایب آن را بررسی کردیم. همان گونه که قبلا اشاره شد تامین مالی شرکت‌ها از دو طریق بانک و بازار سرمایه انجام شود اما برخی از بنگاه‌ها با روش‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه آشنایی بسیار کمی دارند بنابراین لازم است فرهنگ‌سازی مناسبی در این زمینه انجام شود. همچنین به دلیل این که تامین مالی از طریق بازار پول بسیار روان‌تر انجام می‌شود، بنگاه‌های اقتصادی ترجیح می‌دهند منابع مورد نیاز خود را از این طریق تامین کنند. در صورتی که روش‌های آسان‌تر و کوتاه‌تری توسط بازار سرمایه برای بنگاه‌های اقتصادی ارائه شود، شرکت‌های بیشتری برای تامین مالی از این بازار استقبال خواهند کرد. در حال ‌حاضر تامین مالی از طریق بازار سرمایه در مدت زمان زیادی انجام می‌شود و باید با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، این زمان کوتاه‌تر شود.