۴ سیاست کلی تقسیم سود نقدی در شرکت های بورسی

افرادی که در بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند، غالباً از دو راه کلی کسب سود می‌کنند:

• از محل افزایش قیمت سهام خریداری شده (Capital Gain)

مثلاً اگر سهام شرکت الف در زمان خرید ۲۰۰ تومان باشد، چنانچه سرمایه‌گذار  بتواند این سهم را به بیش از مبلغ خرید بفروشد، از این معامله (سرمایه‌گذاری) سود کرده است.  به این روش، کسب عایدی سرمایه نیز گفته می شود.

• از محل سود خود شرکت. (کسب سود سالانه به‌عنوان سود سهام)

این روش کسب سود، متاثر از سیاست‌هایی است که مدیران شرکت‌های بورسی و فرابورسی برای تقسیم سود اتخاذ می‌کنند.

با توجه به این‌که عموماً مجامع بسیاری از شرکت‌های بورسی از خرداد تا پایان مرداد برگزار می‌گردد، لذا در مطلب پیش‌رو تلاش خواهدشد که به سیاست‌های تقسیم سود در شرکت‌های بورسی پپرداخته شود.

شرکت‌ها طی یک سال فرآیند عملیاتی خود، یا متحمل ضرر خواهند شد یا سود کسب خواهند کرد. نتیجه عملکرد شرکت برای هر سال، از طریق صورت‌های مالی منعکس خواهد شد. حسابرس مستقل، صورت‌های مالی را حسابرسی و گزارش خود را منتشر می‌کند. صورت‌های مالی مشخص می‌کند شرکت چه مقدار سود دارد و گزارش حسابرس بیان می‌کند این سود چه مقدار قابل‌اتکا است. صورت‌های مالی همراه با گزارش حسابرس مستقل، در مجمع عمومی عادی سالیانه که سالی یک‌بار برگزار می‌شود، در اختیار سهامداران شرکت قرار می‌گیرد. لازم به توضیح است طبق ماده ۷۸ قانون تجارت برای رسمیت اجلاس مجمع عمومی عادی، حضور حداقل بیش از نصف سهامداران دارای حق رأی الزامی است. چنانچه در دعوت اول حدنصاب مذکور حاصل نشود، جلسه بعدی (دوم) با حضور هر عده از صاحبان سهام دارای حق رأی رسمیت خواهد داشت و مصوبات آن نیز قانونی است؛ منوط به اینکه در دعوت دوم نتیجه دعوت اول (عدم تشکیل آن) قیدشده باشد.

دستور کار اصلی این مجمع، تصویب صورت‌های مالی توسط سهامداران شرکت است؛ یعنی بعد از قرائت گزارش حسابرس مستقل و توضیحات مدیران شرکت در مورد کارهای انجام‌شده و برنامه‌های آتی، تصویب صورت‌های مالی به رأی گذاشته می‌شود. تصویب صورت‌های مالی، یعنی سهامداران به‌نوعی عملکرد مدیران شرکت را تائید کرده‌اند. بعد از تصویب صورت‌های مالی، نوبت تصویب مقدار سود تقسیمی می‌رسد. هیئت‌مدیره شرکت با توجه به مقدار سود، وضع نقدینگی شرکت، برنامه‌های آتی و سایر موارد، مقدار سود تقسیمی را به مجمع پیشنهاد می‌کند. رکن تصمیم‌گیرنده برای تصویب مقدار سود تقسیمی، مجمع عمومی عادی سالیانه است. مجمع امکان دارد همان سود تقسیمی پیشنهادشده توسط هیئت‌مدیره را تصویب کند، یا سودی غیرازآن. شایان ذکر است طبق ماده ۸۸ قانون تجارت تصمیمات و مصوبات مجمع عمومی عادی با اکثریت نصف به‌علاوه یک رای از آراء حاضرین در جلسه معتبر خواهد بود.

موضوع این مطلب سود تقسیمی است که از سود شرکت نشات گرفته است. سؤالی که پیش می‌آید این است که آیا هر نوع سودی قابل‌تقسیم است؟

طبق مواد ۲۳۷ و ۲۳۸ قانون تجارت، سود خالص شرکت در هرسال مالی عبارت است از درآمد حاصل در همان سال مالی منهای کلیه هزینه‌ها،استهلاک‌ها و ذخیره‌ها. از سود خالص شرکت پس از وضع زیان‌های وارده در سال‌های قبل، باید معادل یک‌بیستم آن به‌عنوان اندوخته قانونی ذخیره شود؛ اما سود قابل‌تقسیم؟! قانون تجارت در ماده ۲۳۹ سود قابل‌تقسیم را این‌چنین بیان می‌کند؛ «سود قابل‌تقسیم عبارت است از سود خالص سال مالی شرکت منهای زیان‌های سال‌های مالی قبل و اندوخته قانونی و سایر اندوخته‌های اختیاری به‌علاوه سود قابل‌تقسیم سال‌های قبل که تقسیم‌نشده است.»

پس سود قابل‌تقسیم، سودی است که:

• ابتدا زیان انباشته احتمالی سال‌های قبل از آن کسر شود
• سپس اندوخته قانونی و اندوخته‌های اختیاری در صورت لزوم کسر شود
•  باقی‌مانده هر چه ماند سود قابل‌تقسیم است.

به‌عبارتی‌دیگر شرکت درصورتی  می‌تواند سود تقسیم کند که در پایان سال مالی سود انباشته داشته باشد.

برای درک بهتر مطالب، در ادامه مثال‌هایی ذکر خواهد شد:

مثال ۱:

 در جدول زیر میزان سود خالص و سود قابل‌تقسیم برای شرکت سایپا در انتهای سالی مالی ۱۳۹۴ آورده شده است.

 همان‌طور که ابتدای جدول مشخص است،  سود خالص شرکت سایپا در سال ۹۴ مثبت بوده است. ولی بعد از کسر زیان‌های سال‌های قبل یا همان زیان انباشته، سود قابل تخصیص منفی شده است؛ یعنی سود سال ۹۴ نتوانسته زیان‌های سال قبل را پوشش دهد؛ درنتیجه سودی برای تقسیم وجود ندارد.

مثال ۲:

در جدول زیرملاحظه می‌کنید که شرکت ایران‌خودرو در پایان سال ۹۳، سود داشته است. این سود تمام زیان‌های سال قبل را پوشش داده است از سود قابل تخصیص، اندوخته‌های موردنیاز کسر شده تا سود قابل‌تقسیم حاصل شود. درنهایت مجمع تصمیم به تقسیم ۱۶ ریال سود به ازای هر سهم گرفته است.

 باید در نظر داشت که اگر شرکتی طی یک سال مالی زیان داشته باشد، ولی در پایان سال مالی با در نظر گرفتن زیان آن سال، بازهم دارای سود انباشته باشد، می‌تواند سود تقسیم کند.

در مثال ۳:

شرکت خدمات دریایی و کشتیرانی خط دریا بندر، باوجوداینکه در سال ۹۳ زیان داشته است، ولی به علت سود انباشته در پایان سال (با اعمال زیان سال ۹۳) همچنان سود قابل‌تقسیم دارد. مجمع این شرکت در خصوص سال مذکور، تصمیم به تقسیم ۳۴ ریال سود به ازای هر سهم کرده‌است.

اما در اکثر مواقع شرکت‌ها وقتی سود تقسیم می‌کنند که هم‌سود انباشته داشته باشند و هم در آن سال مالی وضعیتشان سود‌ده باشد. مثال ۴: اطلاعات مربوط به شرکت ایران‌خودرو برای سال مالی ۹۴ شرکت  در ادامه آمده است:

چند نکته:

• وقتی شرکت سود قابل تخصیص و تقسیم داشت، مجمع باید میزان سود تقسیمی را مشخص و تصویب کند.
• معمولاً مجمع همان سود تقسیمی پیشنهادشده توسط هیئت‌مدیره شرکت را تصویب می‌کند؛ اما امکان این وجود دارد مجمع سودی غیر از سود تقسیمی پیشنهادشده توسط هیئت‌مدیره را تصویب کند.
• طبق ماده ۹۰ قانون تجارت در صورت وجود منافع قابل‌تقسیم، ده درصد از سود ویژه سالانه بین صاحبان سهام الزامی است؛ یعنی حداقل سود تقسیمی هرسال باید ۱۰% سود خالص آن سال باشد.
• به‌جز این الزام قانونی (تقسیم حداقل ۱۰% سود خالص سال)، موارد دیگری می‌تواند در اینکه مقدار سود تقسیمی به چه میزان باشد، تأثیر بگذارند:
• وضع نقدینگی شرکت: قاعدتاً پرداخت سود نقدی نیاز به نقدینگی بالایی دارد. اگر وضعیت نقدینگی شرکت مناسب نباشد، احتمال دارد سود تقسیمی در مجمع عدد بالایی تصویب نشود. در این شرایط احتمالاً پرداخت سود نقدی، در انتهای مدت قانونی زمان پرداخت سود، انجام می‌گیرد. طبق ماده ۲۴۰ قانون تجارت، پرداخت سود به صاحبان سهام باید ظرف هشت ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود، انجام پذیرد. پس طبق قانون، شرکت از روز مجمع که در آن سهامداران سود نقدی را تصویب می‌کنند، حداکثر تا هشت ماه باید سود نقدی را به سهامداران پرداخت نمایند. از سوی دیگر طبق ماده ۱۲ دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان، ناشران موظف‌اند که ۱۰ روز پیش از برگزاری مجمع برای پرداخت سود نقدی پیشنهادی توسط هیئت‌مدیره، جدول زمان‌بندی را تنظیم و افشا نماید. اگر پیشنهاد هیئت مدیره به تایید مجمع برسد، شرکت‌های بورسی نیز مطابق این جدول باید سود خود را به سهامداران پرداخت کنند. در صورتی که در مجمع عمومی مقدار سود نقدی قابل تقسیم بیشتری را تصویب کند، ناشر موظف است حداکثر در مدت ۳۰ روز جدول را اصلاح و افشا کند.

نمونه‌ای از جدول زمان‌بندی‌شده پرداخت سود شرکت توکاریل و روش نحوه دریافت آن در تصویر زیر آمده است. کلیه اطلاعات مربوط به نحوه و زمان‌بندی تقسیم سود هر شرکت، در سایت کدال به نشانی codal.ir وجود دارد و سهامداران هر شرکت می‌توانند با جستجوی شرکت مدنظر خود، از چگونگی دریافت سود نقدی مصوب آن مطلع شوند.

اگر وضعیت نقدینگی شرکت به حدی نامطلوب باشد که حتی در موعد مقرر قانونی هم قادر به پرداخت سود نقدی نباشد، آنگاه شرکت از محل مطالبات سهامداران (طلب سهامدار بابت سود تقسیمی) افزایش سرمایه داده و به‌جای وجه نقد، به سهامداران، سهام جدید می‌دهد. در این حالت تعداد سهام هر سهامدار به نسبت درصد مالکیت وی از سهام شرکت، افزایش خواهد یافت.

• نقش سهامداران عمده: ازآنجایی‌که هر تصمیم مجمع عمومی سهامداران با حداکثر آرا حاضرین، به تصویب می‌رسد، سهامداران عمده که مالک سهام بیشتری از شرکت هستند (در مقایسه با سهامداران خرد)، نقش مهمی در تصویب یا عدم تصویب تصمیمات مجمع دارند.

برای مثال اگر هزاران نفر در مجمع با مجموعه ۴۹% سهام رأی به تقسیم سود مثلاً ۱۵ ریال بدهند، ولی سهامدار عمده (شخص حقوقی یا حقیقی) با مالکیت ۵۱% سهام شرکت، رأی به تقسیم سود فرضاً ۲۰ ریال بدهد، ازآنجاکه سهامدار عمده سهام بیشتری را در اختیار دارد، تصمیم او در مجمع تصویب می‌شود؛ یعنی پرداخت سود ۲۰ ریال.

پس ملاک تصویب تصمیمات مجمع، تعداد سهام است نه تعداد سهامدار.- ازآنجاکه سهامداران عمده اکثراً شرکت‌های بورسی، نهادهای مالی و سرمایه‌گذاری‌های  بزرگی هستند (مثل صندوق‌های بازنشستگی و…) به دو علت از تقسیم سود بالا استقبال خواهند کرد:

اول اینکه عمدتاً نهادهای مالی بزرگ با مشکل نقدینگی مواجه هستند. مثلاً صندوق‌های بازنشستگی که پرداخت‌های نقدی مشخصی دارند، نیاز به تأمین وجه موردنیاز است که یکی از راه‌های تأمین وجه را در تقسیم حداکثری سود نقدی توسط شرکت‌های سرمایه‌پذیر و زیرمجموعه می‌دانند.

دوم اینکه طبق استانداردهای حسابداری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری از محل سود نقدی شرکت‌های زیرمجموعه می‌توانند در حساب‌های خودشان سود شناسایی کنند، نه از محل سود خالص شرکت‌های زیرمجموعه.

برای درک بهتر موضوع، فرض کنید شرکت “الف” ۵۵% از سهام شرکت “ب” را در اختیار دارد. تعداد کل سهام شرکت “ب” برابر با یک‌میلیون سهم است (شرکت الف ۵۵۰٫۰۰۰ سهام شرکت ب را مالک است). سود هر سهم شرکت “ب” برابر با ۱۲۰ ریال است؛ یعنی شرکت “الف” از محل سرمایه‌گذاری در شرکت “ب” توانسته ۶۶ میلیون ریال درآمد کسب کند (۵۵۰٫۰۰۰ * ۱۲۰). اما طبق استانداردهای حسابداری این مبلغ را نمی‌تواند در صورت‌های مالی خود به‌عنوان درآمد ثبت کند و باید مبلغی به‌عنوان درآمد ثبت شود که حاصل سود تقسیمی شرکت “ب” باشد. اگر شرکت ب مبلغ ۸۰ ریال از ۱۲۰ ریال سود خود را تقسیم کند، آنگاه شرکت الف می‌تواند ۴۴ میلیون ریال (۵۵۰٫۰۰۰ * ۸۰) در صورت‌های مالی خود درآمد شناسایی کند. به همین خاطر شرکت‌های سرمایه‌گذاری که عمدتاً سهامداران عمده شرکت‌های بورسی هستند، تمایل دارند در مجمع شرکت‌های سود بیشتری تقسیم گردد.

• طرح و توسعه: اگر شرکت‌های دارای طرح و توسعه باشند، تمایل چندانی به پرداخت سود نقدی ندارند. چراکه برای تکمیل طرح‌های توسعه خود نیاز به نقدینگی دارند. اگر شرکتی سود نقدی بالا پرداخت کند، احتمالاً برای تکمیل طرح و توسعه خود با مشکل نقدینگی روبرو خواهد شد و باید از طریق استقراض و اخذ وام، تأمین مالی کند و درنتیجه مجبور به پرداخت بهره پرداخت می‌شود. پرداخت بهره نیز از سود شرکت می‌کاهد و کاهش سود منجر به کاهش قیمت سهام و کاهش سود تقسیمی در مجمع سال بعد خواهد شد. لذا برای جلوگیری از این رخداد، معمولاً شرکت‌هایی که طرح و توسعه دارند، در مجمع خود سود کمی پرداخت می‌کنند.
• برخی شرکت‌ها به لحاظ قراردادی، در پرداخت سود نقدی با محدودیت مواجه هستند. مثلاً شرکتی که از بانکی تسهیلات دریافت کرده است، امکان دارد از طرف بانک با محدودیت پرداخت سود مواجه باشند. بانک‌ها برای کاهش ریسک خود جهت وصول تسهیلات پرداختی، امکان دارد طبق قراردادی برای پرداخت سود نقدی به سهامداران، برای شرکت محدودیتی در نظرگیرند. یا مثلاً در اساسنامه شرکت برای پرداخت سود نقدی محدودیتی وجود داشته باشد و قیدشده باشد مازاد سود باید به اندوخته احتیاطی شرکت انتقال یابد.

در بالا عوامل مهم در میزان پرداخت سود نقدی بیان شد. عواملی دیگری نیز ازجمله عمر شرکت، نوع فعالیت شرکت و… در تعیین میزان پرداخت سود نقدی، می‌توانند دخیل باشند.

اما امکان دارد در مجمع، سهامداران به پیشنهاد هیئت‌مدیره رأی بدهند؛ یعنی سودی که هیئت‌مدیره برای تقسیم پیشنهاد می‌دهد.

معمولاً مدیران شرکت برای تقسیم سود نقدی سیاست‌های خاصی دارند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود؛

• روش مبلغ ثابت: در این روش بدون توجه به سود شرکت، هرسال مقدار مشخص و ثابتی سود به سهامداران پرداخت می‌شود. در این روش در سال‌هایی که سود شرکت بیشتر از مبلغ ثابت تعیین شده است، مقدار مازاد سود، اندوخته می‌شود تا در سال‌هایی که سود کم است، از محل این اندوخته بتوان سود ثابت را پرداخت کرد.

سیاست تقسیم سود: روش مبلغ ثابت

• روش درصد ثابتی از سود: در این روش هرسال درصد ثابتی از سود پرداخت می‌شود. درنتیجه سود پرداختی با مقدار سود خالص شرکت در نوسان خواهد بود.

سیاست تقسیم سود: روش درصد ثابتی از سود

• روش مبلغ ثابت به‌علاوه درصدی از سود مازاد: این روش که تلفیقی از دو روش بالا است، یک کف ثابت برای پرداخت سالانه سود در نظر می‌گیرد و با توجه به نوسان سالانه سود خالص، درصدی از آن را نیز علاوه بر مبلغ ثابت، به سهامداران پرداخت می‌کند.
• روش پرداختی از درصد ارزش بازار شرکت: در این روش که خیلی متعارف نیست، بر اساس میزان رشد احتمالی قیمت سهام شرکت در بازار، درصدی از میزان رشد به‌عنوان سود شرکت پرداخت می‌شود تا سهامدارانی که از افزایش قیمت سهام عایدی کسب نکرده‌اند (در زمان رشد قیمت سهام، سهام خود را نفروخته‌اند تا سود کسب کنند)، درصدی از این رشد قیمت را به‌عنوان سود نقدی دریافت کنند. البته هرچه میزان رشد قیمت بیشتر باشد، درصد کمتری از این رشد به‌عنوان سود پرداخت خواهد شد.

روش‌های بیان‌شده در مطلب فوق، نشان از وجود یک سیاست منظم در پرداخت سود دارد. وجود این سیاست منظم، باعث افزایش بازار و سهامداران به شرکت و مدیران شرکت خواهد شد. البته امکان دارد شرکت‌ها هیچ سیاست خاص و منظمی جهت پرداخت سود نداشته باشند. در بعضی موارد امکان دارند شرکت‌ها از محل سود انباشته (سود تقسیم‌نشده سال‌های گذشته) یا از محل اندوخته‌های احتیاطی (نه اندوخته قانونی)، به سهامداران سود پرداخت کنند.

در انتها جدولی از میزان درصد تقسیم سود شرکت‌های بورسی در سال ۹۵ آورده شده است. همان‌طور که مشخص است در کشور ما درصد تقسیم سود بالا است. شاید یکی از دلایل تقسیم سود بالا در ایران، معاف بودن سود تقسیمی از مالیات باشد.

جمع‌بندی:

پرداخت سود نقدی یکی از روش های تقسیم سود است. تقسیم سود روش‌های دیگری مانند سهام جایزه، تجمیع سهام، تجزیه سهام و… را نیز دارد؛ اما در این مطلب به سیاست‌های پرداخت سود نقدی که از سوی هیئت‌مدیره شرکت‌ها اتخاذ می‌شود پرداخته شد. پرداخت مبلغ ثابتی از سود، پرداخت درصدی از سود، پرداخت مبلغ ثابت به‌علاوه درصدی از سود و پرداخت درصد ارزش بازار شرکت سیاست‌هایی بودند که در این مطلب به آن‌ها پرداخته شد.

مطالب مرتبط

سرمایه گذاری ارزشی چیست؟ ریسک نقدشوندگی چیست؟ تحلیل صورت های مالی (۱)