شاخصهای اقتصادی مانند یک دماسنج از وضعیت سلامت اقتصاد کشور خبر میدهند. در این بین، نرخ رشد اقتصادی از اهمیت ویژهای برخوردار است و پیشرفت و افزایش رفاه در یک کشور نشان میدهد. در این مقاله قصد داریم مفهوم نرخ رشد اقتصادی را بررسی کنیم و عوامل موثر در آن را شرح دهیم.بر اساس سند چشم انداز توسعه ۱۴۰۴ که به برنامه توسعه ۲۰ ساله هم شهرت یافت، قرار بود ایران در این سال تبدیل به قدرت اول اقتصادی منطقه شود؛ اتفاقی که بر اساس آمارهای فعلی محقق نخواهد شد. برنامهای که در سال ۱۳۸۴ تدوین شد، قرار بود کشور را به ریل ثبات و پیشرفت برساند. یکی از مهمترین مولفههای این برنامه ۲۰ ساله، افزایش نرخ رشد اقتصادی بود. شاخصی که در سالهای گذشته، مخصوصا با شروع بحران در پرونده هستهای همواره در نوسان بوده است. اما تعریف نرخ رشد اقتصادی چیست؟ این شاخص چطور محاسبه میشود و چه مولفههایی در تعیین آن تاثیرگذار هستند؟
ویدیو را حتما ببینید!
تعریف نرخ رشد اقتصادی
برای تعریف نرخ رشد اقتصادی ابتدا باید تولید ناخالص داخلی (GDP) و تولید ناخالص ملی (GNP) را تعریف کنیم.
تولید ناخالص داخلی عبارت است از:
ارزش ریالی تمام تولیدات و خدمات ایجاد شده در یک بازه زمانی مشخص (معمولا یک ساله) در داخل کشور.
تولید ناخالص ملی نیز عبارت است از:
ارزش ریالی تمام تولیدات و خدمات ایجاد شده توسط یک ملت در بازه زمانی مشخص (معمولا یک ساله).
نرخ رشد اقتصادی از تغییر شاخص تولید ناخالص داخلی یا ملی (معمولا برای محاسبه این شاخص تولید ناخالص داخلی را در نظر میگیرند) در دو سال متوالی به دست میآید.
به عبارت سادهتر، هرچه تولید ناخالص داخلی نسبت به سال قبل بیشتر باشد، نرخ رشد اقتصادی نیز بیشتر خواهد شد. البته باید توجه داشت که تولید ناخالص داخلی زمانی برای محاسبه نرخ رشد اقتصادی در نظر گرفته میشود که اثر تورم در آن لحاظ شده باشد.
همان طور که میدانید تورم یعنی روند افزایش قیمت کالا یا خدمات. اگر اثر تورم در تولید ناخالص داخلی حذف نشود، آماری که به دست میآید قابل استناد نیست. با توجه به تورم بالای ایران در سالهای گذشته، توجه به این نکته اهمیتی دوچندان دارد.
عوامل تاثیرگذار بر افزایش نرخ رشد اقتصادی
سوال مهم این است که چه عواملی باعث میشود نرخ رشد اقتصادی افزایش یابد؟ با توجه به تعریف این شاخص، افزایش تولیدات و خدمات در یک اقتصاد، رابطه مستقیمی با نرخ رشد اقتصادی دارد اما در این رابطه میتوان به موارد زیر نیز اشاره کرد:
افزایش نیروی کار متخصص
در یک جامعه هرچه تعداد نیروی کار متخصص افزایش یابد، تولید نیز روند صعودی به خود خواهد گرفت. افزایش و رونق تولید نیز نتیجه افزایش تولید ناخالص داخلی و به تبع آن بالا رفتن نرخ رشد اقتصادی است.
افزایش نیروی کار متخصص میتواند به صورت طبیعی و به دلیل افزایش نرخ جمعیت و بهبود آموزش نیروی کار یا مهاجرپذیری صورت بگیرد.
استفاده از تکنولوژیهای روز
به کار گیری تکنولوژی و فناوریهای جدید همواره میتواند تولید را دگرگون کند. تجربه اروپا در انقلاب صنعتی و دگرگونی وضعیت اقتصادی این قاره میتواند گواهی بر این مدعا باشد.
از طرف دیگر، سرمایهگذاری در فناوریهای نو، بازی دو سر برد است. چون میتواند روش تولید را از چنگال سنت رها و بازدهی را بیشتر کند.
کشف منابع طبیعی جدید
کشف منابع طبیعی و به کارگیری آن میتواند سبب رشد اقتصادی شود. در کشور ما همواره میزان فروش ذخایر نفت و گاز تاثیر بسزایی در افزایش یا کاهش نرخ رشد اقتصادی داشته است.
البته خام فروشی این محصولات در بلندمدت اقتصاد ما را به سمت وابستگی به نفت و گاز کشانده و امروز با تحریم جهانی فروش منابع انرژی، مشکلات اقتصادی دو چندان شده است اما کشف منابع جدید و استفاده آنها در سرمایهگذاری صنعتی، میتواند موجب رونق تولید شود.
وضع قوانین حمایتگر تولید
نظامهای سیاسی حاکم بر کشورها میتوانند با وضع قوانینی به نفع تولیدکننده، موجب افزایش نرخ رشد اقتصادی شوند. قوانینی که بتواند از مراحل دریافت مجوز تا اعطای تسهیلات تشویقی طرف تولیدکننده را بگیرد.
عوامل کاهنده نرخ رشد اقتصادی
عوامل کاهنده نرخ رشد اقتصادی را میتوان با معکوس کردن عوامل افزایش دهنده آن تعریف کرد:
بیثباتی سیاسی و اقتصادی
اقتصاد ایران در چند سال گذشته روزهای پرنوسانی را تجربه کرده است. از اواخر دهه ۸۰، با افزایش تحریمها روند نزولی اقتصاد ایران آغاز شد. تورم روزافزون و کاهش نرخ رشد اقتصادی، از جمله نتایج بحرانهای پی در پی سیاسی بود.
بعد از برجام امید به بهبود وضعیت اقتصادی در کشور به وجود آمد اما این امیدواری کمتر از دو سال طول کشید. با خروج امریکا از برجام و وضع دوباره تحریمها، اقتصاد به مدار نزولی سابق خود بازگشت.
شاید بتوان مهمترین عامل تاثیرگذار در شرایط اقتصادی ایران را بحرانهای سیاسی و به خصوص، رابطه با دیگر کشورهای جهان دانست. بحرانی که امروز نیز به قوت خود باقی است.
کاهش منابع طبیعی
همانطور که کشف منابع طبیعی تازه میتواند نرخ رشد اقتصادی را افزایش دهد، نابودی یا کاهش منابع نیز میتواند اقتصاد را دچار آسیب کند. این منابع گستره فراوانی را در بر میگیرد. از سوختهای فسیلی، تا منابع آب، زمینهای کشاورزی و مواد معدنی و …
نابودی زیرساختها
زیرساختهای یک کشور بر اثر عواملی چون جنگ یا بلایای طبیعی میتواند از بین برود. اتفاقی که تاثیر زیادی بر نرخ رشد اقتصادی خواهد داشت.
عدم سرمایهگذاری
اگر دولت حجم زیادی از بودجه کشور را به جای سرمایهگذاری صرف پرداخت هزینههای جاری خود از جمله پرداخت حقوق و یا امور خدماتی کند و از سرمایه گذاری غافل باشد، رشد اقتصادی محقق نخواهد شد.
از سوی دیگر، در اقتصادی که مدیریت دولتی صحیح وجود نداشته باشد، بخش خصوصی هم رغبتی برای سرمایهگذاری نخواهد داشت.
رکود تورمی در ایران
ترکیب رکود اقتصادی و تورم در یک کشور، رکود تورمی را ایجاد میکند. رکود تورمی یک چالش بزرگ مالی است که شئونات مختلف جامعه را تحت تاثیر قرار میدهد؛ شرایطی که در دهه ۹۰ ایران شاهد آن بودیم و به افزایش چند صد درصدی قیمت ارز، فروپاشی قیمت مسکن، افزایش قیمت حاملهای انرژی، تورم و رکود در بخشهای مختلف اقتصادی منجر شد. متوسط رشد اقتصادی در دهه ۹۰ پایینترین میزان به نسبت دهههای گذشته است. طبق آمار، نرخ رشد اقتصادی ایران در دهه ۹۰ تنها ۲۹/۰ بوده است.
سخن آخر
نرخ رشد اقتصادی از جمله مهمترین شاخصهای سنجش مالی یک کشور است. این شاخص اقتصادی به رفاه شهروندان گره خورده و میتواند آینهای از وضعیت زندگی مردم باشد. برای تعیین نرخ رشد، اقتصادی ابتدا باید تولید ناخالص داخلی کشور محاسبه شود. شاخصی که بیانگر ارزش ریالی تولیدات و خدمات یک کشور در بازه زمانی مشخص است. هرچه نرخ رشد اقتصادی بیشتر باشد، سهم شهروندان از کیک اقتصاد نیز بزرگتر خواهد.
عالی بود
سلام ممنون از تیم خوب بآشگاه مشتریان آگاه
عالی ممنون
خیلی خوب بوداستفاده کردم
عالی بود وسپاس