بازار سرمایه، بستری مطمئن و شفاف برای عرضه انواع اوراق بهادار است. در میان انواع اوراق بهادار قابل معامله در این بازار، ممکن است نام اوراق صکوک یا اوراق مرابحه به گوش شما خورده باشد. این اوراق معمولا برای تامین سرمایه با رعایت اصول و قوانین اسلامی به کار گرفته میشوند. در این مطلب با اوراق مرابحه، انواع و ساز و کار آن آشنا خواهیم شد.
اوراق صکوک چیست؟
اوراق صکوک یکی از ابزارهایی است که برای تامین مالی در چارچوب قوانین اسلامی مورد استفاده قرار میگیرند. در فقه اسلامی این عبارت معمولا برای انواع سفته، سند و حواله های مالی به کار میروند. به دلیل حرام بودن ربا در قوانین اسلامی، این اوراق بهرهای ندارند. در واقع ناشر اوراق صکوک مبلغ مورد نظر خود را مطابق با ارزش اسمی قرض میکند. این مبلغ، در سررسیدی مشخص به دارندگان اوراق صکوک پرداخته میشود. اوراق صکوک انواع مختلفی دارند که هر یک برای کاربرد مشخصی مورد استفاده قرار میگیرد، از جمله:
- اوراق صکوک وقفی
- اوراق صکوک اجاره
- اوراق صکوک مرابحه
- اوراق صکوک سلف
- و …
اوراق صکوک مرابحه چیست؟
اوراق مرابحه نوعی اوراق بهادار است که دارندگان آن به صورت مشاع، صاحب دارایی یا دینی هستند که این فرآیند بر اساس قرارداد مرابحه صورت گرفته است. این اوراق که زیر مجموعه اوراق صکوک هستند، در بازار ثانویه معامله میشوند و بازدهی ثابتی دارند. در فرآیند قرارداد مرابحه، فروشنده مبلغ تمامشده کالا را با در نظر گرفتن هزینههای نگهداری و حمل و نقل، به اطلاع خریدار میرساند و برای دریافت سود نیز درخواست مبلغ اضافی میکند. به عنوان مثال، فروشنده میگوید که قیمت تمامشده محصول من ۵۰ هزار تومان است و من این محصول را با قیمت ۶۰ هزار تومان در اختیار شما قرار خواهم داد. در این بین شخص خریدار میتواند مبلغ معامله را هم به صورت نقد هم اقساط به فروشنده بدهد. در صورت واریز وجه به صورت اقساط، طبیعتا سود بیشتری برای فروشنده را اتخاذ میکند.
نکته مهم در معامله اوراق مرابحه آن است که خریدار باید از قیمت اصلی کالا و نرخ سود آن را زمان معامله اطلاع داشته باشد. اگر فروشنده اطلاعات اشتباه ارائه کند، خریدار میتواند طبق اصل خیار فسخ، قرارداد موجود را فسخ کند.
انواع صکوک مرابحه
بعضی از دولتهای کشورهای اسلامی، اوراق مرابحه یا اوراق بهادار اسلامی را تحت عنوان اوراق قرضه میفروشند تا معاملات مدنظر در چهارچوب قوانین اسلامی انجام شود. این کار به اشکال مختلفی انجام میشود، از جمله:
۱. اوراق مرابحه تامین مالی
همان طور که اشاره کردیم، از اوراق مرابحه معمولا برای تامین منابع مالی استفاده میشود. ممکن است برخی دولتها در کشورهای اسلامی، برای خرید مایحتاج خود یا احداث و پیشبرد پروژهها به منابع مالی نیاز داشته باشند. این کشورها میتوانند از اوراق مرابحه برای تامین مالی استفاده کنند.
در این فرایند، سازمان مذکور شرکت را موسسهای را به عنوان واسطه انتخاب یا تاسیس میکند. این شرکت وظیفه دارد اوراق را به اندازه سرمایه مور دنیاز دولت منتشر کند و بفروشد. شرکت واسطه مایحتاج سازمان موردنظر را به صورت نقدی خریداری میکند و تحت عنوان دارندگان اوراق، با لحاظ کردن مبلغ جزئی به عنوان سود به قیمت محصول، آن را به شکل اقساط میفروشد. در ادامه، سازمان باید در سررسیدهای زمانی مشخصشده، این اقساط را از طریق شرکت تاسیسشده به دارندگان اوراق پرداخت کند.
۲. اوراق مرابحه تامین نقدینگی
اوراق مرابحه تامین نقدینگی، برای تامین مالی منتشر میشوند و به فروش میرسند. در این روش یک شرکت واسطه وجود دارد که منابع نقدی را با به فروش رساندن اوراق به مردم، دریافت و آن را به سازمان دولتی مد نظر ارائه میکند. این شرکت صاحب بخشی از داراییهای سازمان میشود. به عبارت دیگر میتوان گفت که سازمان دولتی، بخشی از اموال خود را به فروش میرساند و هزینه حاصل از آن را به صورت وجه نقد دریافت میکند. درنهایت همان اموال را مجدد به شکل نسیه و با پرداخت مبلغ اضافهای به عنوان سود، بازخرید خواهد کرد.
به عنوان مثال، یک کارخانه را در نظر بگیرید که در حال حاضر نیاز به تامین ۵ میلیارد تومان نقدینگی دارد. در این میان یک شرکت واسط تاسیس یا انتخاب میشود و امور فروش اوراق مرابحه را بر عهده میگیرد. این شرکت اوراق را به مردم میفروشد و پول حاصل از آن را جمع آوری میکند. سپس این پول را در اختیار کارخانه میگذارد و دستگاهی به این ارزش را به وکالت از صاحبان موسسه به مبلغ ۵ میلیارد تومان خریداری میکند. مجددا همان دستگاه را به ارزش ۶ میلیارد تومان به صورت اقساط به موسسه میفروشد. در این مدت کارخانه حق استفاده از دستگاه را خواهد داشت، فقط مالکیت آن برای شرکت واسطه خواهد است. بعد از بازخرید دستگاه، مالکیت آن به موسسه منتقل خواهد شد.
۳. اوراق مرابحه تامین سرمایه شرکتهای تجاری
در این روش، یک شرکت به عنوان تامینکننده سرمایه، فعالیت خود را شروع میکند. این شرکت اوراق مرابحه را به مردم میفروشد و منابع مالی جمعآوری شده را برای خرید موارد مورد نیاز سازمان خرج میکند. سپس این کالاها را به شکل اقساط به سازمان میفروشد و طبیعتا مبلغی را به عنوان سود به قیمت اصلی کالاها اضافه میکند. سازمان مد نظر موظف است که در سررسیدهای زمانی مشخصشده مبالغ تعیینشده را واریز کند. شرکت واسطه هم با کسر کارمزد خود، سود حاصل از آن را به دارندگان اوراق میرساند.
۴. اوراق مرابحه رهنی
برای درک ساز و کار اوراق مرابحه رهنی، موسسه مالی را در نظر بگیرید که تسهیلات مالی را به شکل اقساط به سازمانهایی که نیاز به منابع مالی دارند، ارائه میکند. این سازمانها در آینده سرمایه مذکور را به شکل اقساط و با احتساب سود به موسسه مالی پس خواهند داد. برای این کار، شرکت واسطی تاسیس یا انتخاب میشود که وظیفه دارد اوراق مرابحه را منتشر و مابع مالی مورد نیاز را کسب کند. نیاز سازمان مورد نظر در ازای فروش این اوراق رفع میشود و دارندگان اوراق هم در تاریخ سررسید به پول و سود خود دست خواند یافت.
نمونه انتشار اوراق مرابحه در بورس ایران
در تصویر زیر، نمونهای از اطلاعیه پذیرهنویسی اوراق مرابحه شرکت پدیده شیمی قرن را مشاهده میکنید. همه اطلاعات موردنیاز خریداران این اوراق، در اطلاعیه پذیرهنویسی آن ذکر میشود. این اطلاعیهها را میتوانید در وبسایت فرابورس ایران به آدرس www.ifb.ir جستوجو کنید.
برای خرید و فروش این اوراق میتوانید با مراجعه به سامانه معاملاتی آساتریدر، کلمه «مرابحه» را جستوجو و اوراق مورد نظر خود را بیابید.
ارکان حقیقی و حقوقی در اوراق مرابحه
اوراق مرابحه از ارکان حقیقی و حقوقی متعددی تشکیل شده است، از جمله:
۱- بانی (Originator)
شخص حقیقی یا حقوقی میتواند به عنوان بانی اوراق مرابحه شناخته شود و با هدف تامین مالی آن را منتشر کند.
۲- ناشر (SPV)
ناشر اوراق مرابحه واسطهای است که برای انتقال دارایی بین سرمایهگذار و بانی انتخاب یا تاسیس میشود. ناشر به عنوان یک شخص حقوقی شناخته میشود که وظیفه انتشار اوراق مرابحه را بر عهده دارد.
۳- سرمایهگذاران (Investors)
هر شخص حقیقی یا حقوقی که اوراق مرابحه منتشرشده را میخرد، به عنوان سرمایهگذار آن شناخته میشود.
۴- امین (Trustee)
امین در معاملات اوراق مرابحه فردی حقوقی است که نمایندگی سرمایهگذاران در نظارت بر عهده دارد.
۵- شرکت تامین سرمایه (The Investment Co)
این شرکت به عنوان واسطه میان ناشر و سرمایهگذار فعالیت میکند.
۶- عامل (The Agent)
عامل در این معامله، بانک یا موسسه مالی اعتباری است که ناشر اوراق را نمایندگی میکند و وجوه نقد سرمایهگذاران را دریافت میکند. سپس اصل پول و سود آن را در تاریخ سررسید به آنها پرداخت میکند. امکان دارد در خرید و فروش اوراق مرابحه، عامل خرید و عامل فروش متفاوت یا یکسان باشند.
۷- متعهد پذیرهنویسی (Underwriter)
یک شخص حقوقی در این معامله به عنوان متعهد پذیرهنویسی شناخته میشود. اگر تمام اوراق منتشرشده در بازه زمانی تعیینشده به فروش نرسند، متعهد وظیفه دارد تمامی آنها را بخرد.
۸- بازارگردان (Market maker)
کارگزاری که مجوز داد و ستد این اوراق را دریافت میکند، به عنوان بازارگردان این معامله شناخته میشود و تضمین نقدشوندگی معامله را ارائه میدهد.
۹- ضامن (The Guarantor)
ضامن این معامله یک شخص حقوقی است که پرداخت اصل پول و سود آن را به سرمایهگذاران تعهد میدهد.
۱۰- حسابرس (Auditor)
حسابرس در این معامله فردی است که زیر نظر امین معامله فعالیت میکند.
بازار ثانویه اوراق مرابحه
معامله اوراق بهادار در بازار سرمایه به عنوان یک سرمایهگذاری با کمترین ریسک شناخته میشود به همین علت این روش سرمایهگذاری طرفداران زیادی دارد. اوراق مرابحه علاوه بر امکان دریافت اصل سرمایه و سود آن، امکان معامله در بازار ثانویه پیش از تاریخ سررسید را نیز دارند. در این حالت سرمایهگذاران میتوانند در هر تاریخی پیش از سررسید تعیین شده، اوراق مرابحه را با مبلغی کمتر از ارزش اسمی آن، به دیگران بفروشد. با این وجود، هر چه تاریخ فروش در بازار ثانویه به تاریخ سررسید اوراق نزدیک شود، مبلغ فروش آن به ارزش اسمی نزدیک میشود.
نکات مهم قبل از خرید اوراق مرابحه
پیش از معامله هر یک از انواع اوراق مرابحه لازم است به چندین نکته توجه کنید:
- پیش از پذیرهنویسی هر اوراق، اطلاعیهای با اطلاعات کامل در مورد سررسید اوراق، میزان سود و شرایط خرید و فروش آن منتشر میشود. توصیه میکنیم حتما اطلاعیه پذیرهنویسی اوراق مرابحه را با دقت بررسی کنید.
- پیش از خرید اوراق مرابحه، نوع آن را بررسی کنید. خرید اوراق مرابحهای که با هدف تامین مالی منتشر میشوند، اولویت بالاتری دارند.
- همان طور که اشاره کردیم، خرید و فروش اوراق بهادار در بازار ثانویه امکانپذیر است. برای خرید این اوراق، کسب سود و فروش آن لازم است کد بورسی داشته باشید. به سادگی میتوانید با مراجعه به سامانه آگاه اکسپرس کد بورسی و کد معاملاتی خود را به صورت کاملا رایگان، از کارگزاری آگاه دریافت کنید.
- اوراق مرابحه را در دسته عقود مشارکتی میشمارند. در واقع، افرادی که اوراق مرابحه را خریداری کرده اند، در دارایی مورد نظر (ذکرشده در اوراق) با یکدیگر به صورت مشاع مالکیت خواهند داشت.
- در صورتی که ناشر اوراق مرابحه هر گونه اشتباهی در مورد میزان سود، محل استفاده از منابع مالی، قیمت کالا و … کرده باشد، خریداران میتوانند قرارداد را طبق اصل خیار فسخ، باطل کنند.
- معمولا ارزش اسمی اوراق مرابحه ۱۰۰ هزار تومان است.
کاربرد اوراق مرابحه در بورس ایران
اوراق مرابحه در بورس کشور ما معمولا برای تامین مالی مورد استفاده قرار میگیرد. در واقع دولت یا شرکتهای مختلف که برای تامین مالی پروژهها و اهداف خود با مشکل مواجه هستند، میتوانند از این اوراق استفاده کنند. این شرکتها با طی کردن فرایندهایی که به آن اشاره کردیم، میتوانند به منابع مالی مورد نیاز خود دست یابند. از سوی دیگر، دارندگان این اوراق با سرمایهگذاری در گزینهای کم ریسک میتوانند به سود مطمئنی دست یابند.
این روش مشارکت مناسب چگونه افرادی است؟
همان طور که اشاره کردیم، اوراق مرابحه با قوانین اسلامی ایجاد شده اند و به دلیل حرام بودن ربا در این قوانین، بهرهای ندارند. به همین دلیل، این اوراق گزینهای جذاب برای سرمایهگذارانی است که ریسکپذیری بالایی ندارند. توجه داشته باشید، در اطلاعیه پذیرهنویسی اوراق مرابحه، اطلاعات کامل آن منتشر میشود.
سخن آخر
اوراق مرابحه یکی از ابزارهای مالی است که مطابق با قوانین اسلامی منتشر میشود و بهرهای ندارد. این اوراق معمولا با هدف تامین مالی شرکتها منتشر میشود و لازم است خریدار از قیمت اصلی کالا و نرخ سود آن در زمان معامله مطلع باشد. اوراق مرابحه زیرمجموعه اوراق صکوک هستند و امکان معامله آنها در بازار ثانویه هم وجود دارد. با انتشار این اوراق، امکان تامین مالی دولت و سازمانهای مختلف در چارچوب قوانین اسلامی فراهم شده است. توجه داشته باشید، این اوراق بازدهی ثابتی دارند و گزینهای مناسب برای افراد ریسکگزیر به شمار میروند.
سوالات متداول
۱- اوراق مرابحه چیست؟
اوراق مرابحه که زیرمجموعه اوراق صکوک است، یکی از ابزارهای مالی است که مطابق با قوانین اسلامی منتشر میشود و بهرهای ندارد. امکان معامله این اوراق در بازار ثانویه هم فراهم شده است.
۲- انواع اوراق مرابحه چیست؟
اوراق مرابحه به ۴ دسته تقسیم میشود، از جمله:
- اوراق مرابحه تامین مالی
- اوراق مرابحه تامین نقدینگی
- اوراق مرابحه تامین سرمایه شرکتهای تجاری
- اوراق مرابحه رهنی
عالی
عالییییییی
خیلی عالی کاربردی و جامع بود ممنونم
مطالب جامع و کاملی بود. ممنون
عالی