هر فردی با مطالعه در حوزه مسائل اقتصادی، با عباراتی چون « چرخه تجاری» یا «چرخه کسب و کار» روبرو می‌شود. این عبارات همانطور که از مفهوم‌شان پیدا است، به یک سیکل اقتصادی اشاره دارند اما درک این سیکل یا چرخه کار ساده‌ای نیست. چرا که برخی تغییرات اقتصادی برای بارها و بارها در تاریخ تکرار شده‌اند و یک اقتصاددان باید تشخیص دهد که آیا این رخدادهای تکرارشونده، چرخه اقتصادی تلقی می‌شوند یا نه؟ برای پاسخ به این سوال، باید ابتدا بدانیم که چرخه تجاری یا چرخه کسب و کار چیست؟ چه مراحلی دارد؟ مولفه‌های اصلی چرخه کسب و کار چه مواردی هستند؟ و در ادامه می‌توان درک کرد که کدامیک از تغییرات اقتصادی، چرخه تجاری یا چرخه کسب و کار در نظر گرفته می‌شوند.
این ویدئو را حتما ببینید!
منظور از چرخه تجاری یا چرخه کسب و کار چیست؟
نوسانات اقتصادی منظم و دارای الگو، در یک بازه زمانی مشخص را اصطلاحا چرخه تجاری (Business Cycle) یا چرخه کسب و کار می‌گویند. دقت کنید هر افت‌وخیز قیمت در کشور را نمی‌توانیم چرخه تجاری بدانیم. چرخه تجاری دارای الگو است و از چند مرحله مشخص و قابل بررسی تشکیل می‌شود. همچنین چرخه کسب و کار معمولا در بازه زمانی کوتاه‌مدت (۱ تا ۳ سال)، میان‌مدت (۳ تا ۱۰) و بلندمدت (بیش از ۱۵ سال) مورد بررسی در قرار می‌گیرد. البته رخ دادن چرخه اقتصادی به عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و… بستگی دارد و نمی‌توان یک بازه زمانی دقیق و از قبل تعیین شده را برای آن ذکر کرد. در ادامه با مراحل چرخه تجاری یا چرخه کسب و کار آشنا می‌شویم.
مراحل چرخه تجاری
در حالت کلی هر چرخه تجاری دارای دو مرحله رونق و رکود است اما با نگاه دقیق‌تر می‌توان مراحل چرخه تجاری به ۶ بخش زیر تقسیم کرد:
۱/ انبساط: این بخش که آن را با نام شکوفایی اقتصادی هم می‌شناسیم، اشاره به بهبود وضعیت اقتصادی دارد. از ویژگی‌های آن می‌توان به افزایش نقدینگی، کاهش بیکاری و بدهی‌های معوقه، افزایش اشتغال و سرمایه‌گذاری اشاره کرد. در این زمان معمولا شاهد پایداری در جریان اقتصادی هستیم.
۲/ اوج: وقتی مرحله قبل به قله خود برسد، به آن اوج می‌گوییم. یعنی جایی که قیمت‌ها توانایی رشد بیشتر ندارد.، اشباع رخ داده است و نباید انتظار رشد اقتصادی بیشتر را داشته باشیم و معکوس شدن شرایط به مرور محتمل است.
۳/ انقباض: در دوره انقباض یا رکود چرخه کسب کار، نرخ بیکاری افزایش می‌یابد، نقدینگی کم می‌شود و در نتیجه تقاضا هم کاهش می‌یابد. وقتی تقاضا کم شود، عرضه هم کاهش خواهد یافت و در نتیجه تولیدکننده نمی‌تواند مثل قبل فعالیت کند.
۴/ اوج رکود: وقتی انقباض به بیشترین حد خود برسد، اوج رکود رخ می‌دهد. افزایش بی‌رویه بیکاری، کاهش اعتبار، ورشکستی و عدم امکان سرمایه‌گذاری از ویژگی‌های این زمان است.
۵/ پایان رکود: در این زمان رکود پایان نیافته است اما نشانه‌های مثبتی به چشم می‌خورد. در واقع مردم تاثیر مثبت را به وضوح در زندگی خود مشاهده نمی‌کنند، اما قدم‌هایی که برای بازیابی وضعیت اقتصادی برداشته می‌شود، ملموس است.
۶/ بازیابی: در دوران بازیابی، موتور کسب‌وکار مجددا روشن می‌شود. قیمت‌های پایین باعث افزیش تقاضا می‌شود. تولیدکننده برای افزایش تولید اقدام به دریافت وام می‌کند. به دلیل افزایش فروش، بازپرداخت وام‌ها تقریبا به درستی انجام می‌شود. اشتغال بالا می‌رود و چرخه تجاری شکل گرفته، پایان می‌یابد.
دقت کنید که کارشناسان اقتصادی مختلف، ممکن است برخی از این مراحل را با یکدیگر ادغام کنند یا نام‌هایی مانند «شکوفایی»، «پریشانی» و… را برای توضیح مراحل چرخه تجاری به کار ببرند. اما همه کارشناسان در شرایطی که برای هر مرحله توضیح داده شد، اتفاق نظر دارند.
دلایل رخ دادن چرخه تجاری
قبل از پرداختن به دلایل رخ دادن چرخه تجاری، این موضوع را در نظر داشته باشید که چرخه کسب و کار در همه جوامع و کشورها اتفاق می‌افتد. این موضوع یک رخداد صرفا بد یا خوب نیست، بلکه یک روند طبیعی است که همگام با شرایط جامعه پیش می‌آید. برای درک موضوع چند مثال را با هم بررسی می‌کنیم.
دوران ریاست جمهوری در بیشتر کشورها ۴ ساله است. وقتی فرد جدید کار خود را آغاز می‌کند، تغییر سیاست‌های مالی، روابط بین‌الملل و… محتمل است. پس در ادامه این تغییرات، احتمال شروع چرخه تجاری هم وجود دارد.
اگر در کشوری جنگ رخ دهد، بدون شک چرخه تجاری اتفاق می‌افتد و این چرخه باید در بازه زمانی بلندمدت بررسی شود.
رخدادهای مثبت مثل بهبود آموزش، پیشرفت تکنولوژی و… به مرور زمان تاثیرات خود را در جامعه نشان می‌دهند و زمانی که این تاثیر در کسب و کارها نمود عینی پیدا کند، شروع چرخه تجاری است.
با توجه به توضیحات فوق، دلایل رخ دادن چرخه تجاری را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد:
- رخدادهای سیاسی از پیش تعیین شده که موجب تغییرات در اقتصاد داخلی و بین‌المللی یک جامعه می‌شود. مثل تغییر ریاست جمهوری
- تصمیم‌هایی که توسط مراجعه اصلی اتخاذ می‌شوند. مثلا تصمیم بانک مرکزی در خصوص کاهش یا افزایش بهره بانکی که جذب مردم به سپرده‌گذاری در بانک یا بستن حساب‌های بانکی را در پی دارد. برای مثال دوم می‌توان تصمیمات سازمان بورس درباره تغییر دامنه نوسان را ذکر کرد که در میزان سفارشات افراد تاثیر دارد. اگر این تغییرات قابل توجه باشند، گام‌های نخست یک چرخه تجاری برداشته می‌شود.
- مواردی مانند جنگ‌های داخلی یا جنگ بین چندین کشور که چرخه تجاری بلندمدت را در پی دارد. در این شرایط ضربه‌های مهلک به اقتصاد وارد می‌شود، بازار سیاه شکل می‌گیرد و اصلاح زمانبر است.
- شرایط اجتماعی که مشمول مرور زمان می‌شود. حتی زمانی که جامعه در بهترین شرایط خود (از نظر اجتماعی، اقتصادی، آموزش و…) باشد. باز هم در طولانی‌مدت احتمال رخ دادن چرخه تجاری وجود دارد. تغییرات فکری نسل‌ها و تفکر اجتماعی قالب در هر زمان، میتواند در بلندمدت چرخه کسب و کار را رقم بزند.
مولفه‌های اصلی چرخه تجاری
تاکنون مطالعات گسترده‌ای در حوزه چرخه تجاری، علل و مولفه‌های آن صورت گرفته است اما بیشتر کارشناسان مولفه‌های اصلی چرخه تجاری را «نرخ بهره و بازارهای مالی» و «تولید ناخالص داخلی» می‌دانند. زمانی که گرایش به سمت بازار سهام بیشتر می‌شود، شرکت‌ها رونق می‌گیرند و اگر روند ادامه یابد چرخه تجاری آغاز می‌شود.
همچنین میزان تولید ناخالص داخلی یا GDP یکی از مولفه‌های اصلی چرخه تجاری است که در رونق یا رکود اقتصادی تاثیر بسزایی دارد. موضوع دیگر درباره مولفه‌های چرخه اقتصادی مسائل بومی کشور است. مثلا در ایران درآمدهای نفتی بر چرخه کسب و کار تاثیرگذار است و در بعضی کشورها، بازارهایی مثل فارکس یا… چنین تاثیری را به وجود می‌آورند.
مدل‌های بررسی چرخه تجاری
در رابطه با «مدل‌های بررسی چرخه تجاری» این موضوع را در نظر داشته باشید که هر مدلی توسط اقتصاددانان طراحی و ارائه می‌شود، به مرور زمان مشمول تغییرات تکمیلی، اصلاحی و… خواهد شد. معیارها، مولفه‌ها و حتی مسائل بومی به مرور زمان تغییر می‌کنند که زمان بررسی چرخه تجاری باید به آن‌ها توجه کرد. به هر حال مدل‌های مرسوم بررسی چرخه تجاری «AS-AD» و «ADI» هستند.
مدل AS-AD که به عنوان مدل سنتی بررسی چرخه تجاری شناخته می‌شود، بر اساس تعادل بین عرضه کل و تقاضای کل طراحی شده است. منظور از تقاضای کل، مجموع «تقاضای مصرفی خانوارها»، «تقاضای سرمایه‌گذاری بنگاه‌ها»، «تقاضای دولت» و «خالص صادرات یا NX» است. در رابطه با عرضه کل، اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد، چرا که مواردی مانند سطح تکنولوژی، میزان بهره‌وری، حقوق و دستمزد حقیقی و… در بازه‌های زمانی مختلف، مشمول تغییرات فراوانی می‌شوند.
مدل دوم بررسی چرخه تجاری ADI است که در ادامه مدل قبلی ارائه شد. در این مدل هم مبنای اصلی عرضه و تقاضا است اما بانک مرکزی میتواند با در نظر گرفتن سطح تورم، نرخ بهره را تغییر دهد. مثلا اگر تورم رو به رشد باشد، بانک مرکزی میتواند نرخ بهره را افزایش دهد، در این صورت تقاضا برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد کاهش و تورم تا حدودی کنترل می‌شود.
دقت کنید که بررسی چرخه تجاری، یک موضوع بسیار تخصصی در حوزه اقتصاد کلان است و بهره‌گیری از مدل‌ها و محاسبات آن، توسط کارشناسان خبره اقتصادی انجام می‌شود اما آشنایی با مفهوم چرخه کسب و کار میتواند افراد را در درک شرایط اقتصادی جاری یاری کند.
سخن آخر
زمانی که شما فعالیت خود را در بازارهای مالی آغاز میکنید، با عبارات و اصطلاحات گوناگونی روبرو می‌شوید. بعضی از این اصطلاحات مقدماتی و البته ضروری و کاربردی هستند و برخی دیگر اصطلاحات تخصصی به حساب می‌آیند. یادگیری اصطلاحات کاربردی خودبه‌خود صورت می‌گیرد و شما در هر حال آن‌ها را درک میکنید. ولی اصطلاحات تخصصی، تنها با عمیق شدن در مسائل اقتصادی ممکن است. چرخه تجاری یا چرخه کسب و کار یکی از همین موارد است که محاسبات آن بسیار پیچیده اما درک موضوع نسبتا ساده است و تاثیر خوبی در شناخت شرایط جاری دارد.
فعالیت های چرخه کسب و کار عموما نامنظم و به صورت بالا و پایین در فعالیت های اقتصادی دیده می شود. به این صورت که زمانی که در چرخه کسب و کار هستیم اقتصاد دارای رشد مثبت شده و حتی به صعودی ترین حالت خود می رسد اما پس از آن دچار یک سیر نزولی خواهد شد که با خود رکود اقتصادی همراه باد رشد منفی را به همراه دارد. پس از این دوره رکود اقتصادی به پایان می رسد و سیر صعودی اقتصادی از سر گرفته می شود
فوق العاده بود
مرسی از کارگزاری خوب آگاه
بسیار عالی
بسیار ممنون تیم آگاه همیشه نکات خوبی رو به ما انتقال میده
ممنونم از بچه های بآشگاه که به اطلاعات ما اضافه میکنید
ممنون از اینکه آگاه به فکر اطلاع رسانی و آموزش دادن به ماهست.