مقایسه معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام ( آتی شاخص)

معاملات قراردادهای آتی کالا حدود ۱۰ سال است که از طرف شرکت بورس کالا در ایران معرفی و راه اندازی شده است. از آذر ماه سال ۱۳۹۷ نیز قراردادهای آتی سبد سهام در بستر سامانه معاملات سهام آغاز به کار نمود.

به لحاظ ماهیت شباهت های زیادی بین قراردادهای آتی کالا و آتی سبد سهام (آتی شاخص) وجود دارد. در واقع کسانی که با قراردادهای آتی کالا آشنایی دارند، به راحتی می توانند در قراردادهای آتی شاخص نیز اقدام به معامله نمایند. لازم به ذکر است تفاوت هایی بین دو قرارداد آتی کالا و آتی سبد سهام به لحاظ مشخصات قرارداد و بستر معاملات وجود دارد که در ادامه به این تفاوت ها پرداخته می‌شود. هدف از بیان تفاوت های دو بازار، کمک به درک و شناخت راحت تر بازار آتی سبد سهام است.

مطالعه بیشتر: آتی به زبان ساده
معرفی قرارداد آتی سبد سهام و شرایط معامله آن

بستر معاملات

معاملات آتی کالا در بستر سامانه معاملاتی ابزار مشتقه صورت می‌گیرد در حالی که معاملات قراردادهای آتی سبدسهام در بستر سامانه بورس اوراق بهادار انجام می‌شود.

در حال حاضر (زمستان ۱۳۹۷) برای انجام معاملات آتی سبد سهام از طریق کارگزاری آگاه، می‌بایست از سامانه معاملات آنلاین صحرا استفاده نمایید. در واقع کسانی که کد بورسی از کارگزاری آگاه دارند، می‌توانند به دفتر مرکزی آگاه یا هر یک از شعب کارگزاری آگاه مراجعه کنند. پس از تکمیل دو فرم “اقرارنامه بیانیه ریسک” و “قرارداد معاملات آنلاین آتیر”، دسترسی آنلاین انجام معاملات آتی سبد سهام برای متقاضی فعال می‌شود. با فعال شدن دسترسی آنلاین، پیامکی از سوی کارگزاری حاوی لینک ورود به سامانه صحرا، نام کاربری و رمز عبور به شماره موبایل مشتری ارسال می‌شود.

این نام کاربری و رمز عبور متفاوت از نام کاربری و رمزعبور سامانه معاملات آنلاین آسا برای معاملات آتی کالا و اوراق است. مشتری در بدو ورود می‌تواند نام کاربری و رمز عبور را تغییر دهد.

نکته ۱: خریدوفروش سهام در سامانه معاملات آنلاین آساتریدرآگاه به نشانی online.agah.com انجام می شود و خرید و فروش آتی سهام را در سامانه صحرا انجام می شود.

نکته ۲: سامانه آنلاین صحرا که مربوط به معاملات آتی کالا است نیز با سامانه معاملات آتی سبد سهام صحرا متفاوت است.

ساعات معاملاتی آتی کالا و آتی سبد سهام

در بازار آتی کالا جلسه معاملاتی از ساعت ۱۰:۰۰ آغاز می شود و تا ساعت ۱۷:۰۰ ادامه دارد.

لازم به ذکر است دوره پیش گشایش معاملات آتی کالا از ساعت ۱۰:۰۰ الی ۱۰:۳۰ دقیقه است.  در این بازه مشتری می‌تواند نسبت به ثبت، ویزایش و حذف درخواست اقدام نماید اما معامله ای صورت نمی‌گیرید. راس ساعت ۱۰:۳۰ دقیقه نیز مچینگ اتفاق می افتد.

بازار آتی کالا شامل دوره پایانی است که مدت آن ۵ دقیقه پایان بازار (از ساعت ۱۶:۵۵ الی ۱۷:۰۰ ) است. در این دوره حذف سفارش، یا ثبت سفارش جدید مجاز نیست.

بنابراین کل جلسه معاملاتی آتیکالا درروزهای شنبه تا چهارشنبه ۷ ساعت است.

در روزهای پنجشنبه بازار آتی کالا از ساعت ۱۰:۰۰ الی ۱۶:۰۰ برگزار می‌شود.

در بازار آتی سبد سهام، جلسه معاملاتی مانند بازار معاملات سهام و اوراق بهادار در روزهای شبنه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ شروع شده و راس ساعت ۱۲:۳۰ پایان می‌یابد.

دوره پیش گشایش این بازار از ساعت ۸:۳۰ الی ۹:۰۰ است که در آن معامله ای اتفاق نمی‌افتد و فقط امکان ثبت، ویرایش و حذف سفارش وجود دارد.

بنابراین گل جلسه معاملاتی آتی سهام ۴ ساعت است. همچنینروزهای پنجشنبه معاملات آتی سبد سهام برگزار نمی‌شود.

جلسه معاملاتی آتی سبد سهام، دوره پایانی ندارد.

کد معاملاتی

سرمایه گذاران برای فعالیت در بازار آتی کالا می بایست کد معاملات ابزار مشتقه کالا دریافت نمایند. در حالیکه برای فعالیت در بازار آتی سبد سهام تنها نیاز به اخذ کد بورسی است. فعالان می توانند با کد بورسی خود (در سامانه آنلاین صحرا) اقدام به خرید و فروش در این بازار آتی سبدسهام نمایند.

براساس ماده ۸ دستورالعمل معاملات قراردادهای آتی، بورس می‌تواند در مورد تعداد کارگزارانی که یک مشتری می‌تواند از طریق آنها معامله کند، محدودیت تعیین نماید. درحال حاضر، در بازار آتی هر مشتری صرفاً می‌تواند نزد یک کارگزاری اقدام به کدگیری نماید و در صورتی که قصد همکاری با کارگزاری دیگری را داشته باشد، می‌تواند کد آتی خود را به شرط آنکه موقعیت باز نداشته باشد، از کارگزاری مبدا به کارگزاری مقصد انتقال دهد.

اما برای معاملات آتی سبد سهام این محدودیت وجود ندارد و فعالان می توانند از طریق کارگزاری های متفاوت اقدام به کد گیری غیر حضوری آتی و انجام معامله نمایند.

حساب های بانکی

در بازار آتی کالا داشتن دو حساب الزامی است: یکی حساب عملیاتی (در اختیار بورس) و دیگری حساب پشتیبان (حساب شخصی). در واقع در این بازار همواره موجودی در حساب خود معامله گر قراردارد. البته معامله گر حق برداشت از حساب عملیاتی را ندارد و بورس آن حساب را مسدود می‌کند. معامله گر برای برداشت از حساب می‌بایست درخواست خود را به کارگزاری داده و سپس بورس در خواست انتقال وجه را از حساب عملیاتی به حساب شخصی فرد تایید نماید.

لازم به ذکر است حساب‌های معرفی شده برای معاملات آتی کالا باید از نوع حساب های قرض الحسنه یا کوتاه مدت عادی بانک سامان یا بانک ملت باشد. لذا معامله گران نمی‌توانند نوع دیگری حساب را انتخاب کنند یا شماره حساب مربوط به سایز بانک ها را اعلام نمایند.

اما در بازار آتی سبد سهام تنها نیاز به یک حساب عملیاتی است. در واقع معامله گر موجودی را به حساب کارگزار واریز می نماید و هنگام برداشت از حساب، موجودی از حساب کارگزار به حساب عملاتی وی واریز می شود. لازم به ذکر است حسابی که برای معاملات آتی سبد سهام معرفی می‌شود می‌تواند شماره حساب از هر بانکی که مورد تایید کارگزاری است باشد.

نماد معاملاتی

در بازار آتی کالا هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است. مانند SAFAB97 (قرارداد آتی زعفران نگین سررسید آبان ۹۷) OSFES97 (قرارداد آتی زعفران پوشال سررسید اسفند ۹۷) است. سه حرف اول مخفف نوع زعفران است. دو حرف وسط(MM) نشان دهنده ماه سررسید و ۲ عدد آخر (YY) نشان دهنده سال سررسید است.

نماد معاملاتی قرارداد آتی سبد از ترکیب حرف” ج + شناسه دارایی پایه+ تاریخ سررسید ” که حداکثر ۸ کارکتر می باشد، تشکیل شده است.

ج + شناسه دارایی + سررسید

جفلز ۷۱۲

ج : شروع نماد با حرف ج می باشد.

فلز : شناسه دارائی (شاخص فلزات اساسی)

۷۱۲:  سال و ماه سررسید ۹۷/۱۲/۱۱

اندازه قرارداد

در بازار آتی کالا برای هر قرارداد یک اندازه قرارداد تعریف می شود. به طور مثال اندازه قرارداد برای آتی سکه ، ۱۰ سکه بود یعنی با خرید یک حجم از قرارداد آتی سکه در واقع ۱۰ عدد سکه خریداری می شد. یا در قراردادهای آتی انواع زعفران اندازه قرارداد ۱۰۰ گرم است. یعنی برای خرید یک کیلو زعفران می‌بایست در بازار آتی ۱۰ قرارداد خرید گرفته شود.

در بازار آتی سبد سهام نیز هر نماد طبق قرارداد مشخصات قرارداد، اندازه قرارداد مشخصی دارد. در مشخصات قرارداد، تعداد سهامی که هر فرد برای یک قرارداد می بایست تحویل بدهد مشخص شده است. در واقع هر فرد با خرید یا فروش یک قرارداد آتی سبد سهام به تعدادی که در مشخصات قرارداد (سهام پایه) ذکر شده است سهم تحویل می گیرد و یا می دهد.

حداکثر حجم هر سفارش

حداکثر حجم هر سفارش در قرارداد های آتی کالا برابر با ۲۵ قرارداد است . البته سامانه آنلاین به لحاظ نرم افزاری طوری طراحی شده است که معامله گران می توانند هر تعداد حجم را به عنوان سفارش در سیستم ثبت نمایند. اما سامانه به طور اتوماتیک این سفارش را به تعدادی سفارش ۲۵ تایی و یا کمتر تبدیل می کند و برای بورس ارسال می کند.

در قراردادهای آتی سبد سهام حداکثر حجم هر سفارش ۱۰۰ قرارداد است.

کارمزد معاملات

در بازار آتی کالا تا نیمه اول سال ۹۷ کارمزد ها به صورت مقدار ثابت بود. اما در حال حاضر کارمزد معاملات قراردادهای آتی کالا (زعفران) برابر با ۰.۰۰۰۶۸ ارزش قرارداد است.

در معاملات آتی سبد سهام کارمزد معاملات برابر با ۰.۰۰۱ ارزش قرارداد است. البته در حال حاضر سازمان بورس از حق نظارت خود برای توسعه و رونق بازار صرف نظر کرده است. اگر بازار آتی سبد سهام رونق بگیرد حق نظارت سازمان به کارمزد معاملات اضافه خواهد شد. این میزان توسط سازمان مشخص خواهد شد.

حداقل تغییر قیمت

دربازار آتی کالا (زعفران) حداقل تغییر قیمت برابر با ۱۰۰ ریال ( ۱۰ تومان) است. اما در بازار آتی سبد سهام حداقل تغییر قیمت ۱ ریال است.

در واقع در بازار آتی کالا معامله گر تنها اعداد مضرب ۱۰ (در بازه قیمت های مجاز) را میتواند به عنوان قیمت سفارش در سیستم ثبت نماید. اما در بازار آتی سبد سهام معامله گر می تواند تمامی اعداد مضرب ۱ ریال را وارد سامانه نماید.

وجه تضمین

در بازار آتی کالا وجه تضین از طریق اطلاعیه های بورس کالا به میزان مشخصی اعلام می گردد. این میزان برای همیشه ثابت نیست و با تغییر در قیمت قراردادهای آتی برای ۵ روز متوالی، میزان آن تغییر می کند. در واقع اگر ۵ روز متوالی قیمت قراردادهای آتی کالا از میزان وجه تضمین تعیین شده توسط بورس کالا بیشتر باشد وجه تضمین افزایش می یاید و بالعکس.

بر اساس تغییرات قیمت قراردادهای آتی کالا، ممکن است طی یک ماه مقدار وجه تضمین  ثابت باشد. در واقع معامله گران آتی کالا برای اخذ موقعیت در هر قیمتی، مقدار ثابتی را پرداخت می نمایند.

اما در بازار آتی سبد سهام وجه تضمین به صورت ۲۰ درصد ارزش معامله در نظر گرفته می شود. به بیان دیگر طی یک جلسه معاملاتی با تغییر قیمت خرید یا فروش مقدار وجه تضمین نیز تغییر می کند. یعنی با هر قیمتِ معامله ای وجه تضمین تغییر می نماید.

گفتنی است در هر دو بازار وجه تضمین تقریبا ۲۰ درصد ارزش قرارداد است. با این تفاوت که در بازار آتی سبد سهام وجه تضمین دقیقا برابر با ۲۰ درصد ارزش معامله است اما در بازار آتی کالا وجه تضمین حدود ۲۰ درصد ارزش قرارداد است.

حداقل وجه تضمین

حداقل وجه تضمین در قراردادهای آتی کالا برابر با ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه است. در حالیکه در قراردادهای آتی سبد سهام حداقل وجه تضمین برابر با ۷۰ درصد وجه تضمین لازم (نه وجه تضمین اولیه) می باشد.

نکته: وجه تضمین لازم هر روز به صورت ۲۰ درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه (پایانی) اعلام می‌گردد. در بازار آتی کالا مفهومی تحت عنوان وجه تضمین لازم وجود ندارد.

دارائی پایه

در بازار آتی کالا دارائی یک کالا با استانداردی مشخص است. در بازار آتی سبد سهام دارائی پایه، سبدی از سهام مختلف است.

قیمت مبنای نقدی

برای ارزش گذاری قراردادهای آتی معامله گران قیمت نقدی دارائی پایه را به عنوان قیمت مبنا در نظر می گیرند. قیمت مبنای نقدی در بازار آتی کالا همان قیمت نقدی کالا در بازار است. به طور مثال قیمت نقدی زعفران در بازار یا قیمت گواهی سپرده زعفران در بورس مبنای قیمت نقدی قراردادهای آتی زعفران در نظر گرفته می‌شود.

در بازار آتی سبد سهام،  قرارداد آتی بر روی سبدی از سهام که متناظر با یک شاخص مشخص است تعریف می شود. بنابراین محاسبه ارزش سبد سهام  (دارائی پایه) در هر لحظه کاری دشوار است. با این حال به دلیل یکسان بودن بازدهی سبد سهام با بازدهی شاخص متناظر، می توان قیمت مبنای نقدی قرارداد آتی سبد سهام را برابر با مقدار شاخص متناظر در نظر گرفت.

یعنی ازرشگذاری قرارداد آتی سبد سهام بر اساس مقدار شاخص مربوط به آن قرارداد صورت می‌گیرد.

قیمت تسویه

طبق دستورالعمل بورس، نحوه محاسبه قیمت تسویه در بازار آتی سبد سهام دقیقاً برابر با نحوه محاسبه آن در بازار آتی کالا است.

در بازار آتی چنانچه حجم معاملات نیم ساعت پایانی مساوی یا بیشتر  از ۲۰ درصد حجم کل معاملات جلسه معاملاتی باشد، آنگاه قیمت تسویه بر اساس میانگین موزون قیمت‌های معامله شده در نیم ساعت پایانی محاسبه می‌شود. اما اگر حجم معاملات در نیم ساعت پایانی کمتر از ۲۰ درصد حجم کل معاملات باشد، قیمت تسویه بر اساس میانگین موزون قیمت‌های معامله شده در یک ساعت پایانی جلسه معاملاتی محاسبه می‌شود؛ به شرطی که حجم معاملات در یک ساعت پایانی بیش از ۲۰ درصد حجم کل معاملات انجام شده باشد. در غیر این صورت میانگین موزون قیمت کل معاملات انجام شده طی جلسه معاملاتی، ملاک محاسبه قیمت تسویه قرار می‌گیرد.

اما به دلیل محدودیت‌های زیر ساختی در حال حاضر قیمت تسویه در بازار آتی سبد سهام به صورت میانگین موزون قیمت معاملات انجام شده طی جلسه معاملاتی محاسبه می‌شود.

دامنه نوسان

دامنه نوسان در هر دو بازار آتی کالا و آتی سبد سهام یکسان و برابر با۵±است.

خلاصه تفاوت های بازار آتی کالا و آتی سبد سهام در یک نگاه

ثبت نام و دریافت کد آتی کالا

برای دریافت کد آتی کالا و شروع سرمایه‌گذاری در این بازار روی دکمه زیر کلیک کنید: