۳ روش متداول در عرضه اولیه و قوانین ثبت سفارش و انجام معاملات آن

خرید عرضه اولیه سهام همواره مورد علاقه فعالان بازار بورس اوراق بهادار بوده است.  به علت حجم محدود عرضه، عموماً این خرید با چالش‌هایی همراه است. درباره نکات قابل توجه در زمان ارسال درخواست عرضه اولیه و همینطور محدودیت های موجود پیشتر مطالبی بیان گردید. در این مطلب قصد داریم در مورد نحوه کشف قیمت عرضه اولیه، مقررات مربوط به آن، روش‌های عرضه عمومی، امکان خرید عرضه اولیه از چند کارگزاری و مسایل پیرامون آن صحبت کنیم.

عرضه اولیه چیست؟
عرضه عمومی به چه روش‌هایی صورت می‌گیرد؟
قوانین مربوط به عرضه‌های اولیه چیست؟
آیا امکان خرید همزمان عرضه اولیه از دو یا چند کارگزاری وجود دارد؟
خرید عرضه برای معامله گران برخط به صورت آنلاین صورت می‌گیرد یا امکان خرید به صورت آفلاین نیز وجو دارد؟
سهمیه کارگزاری‌ها به چه صورت است و به چه کسانی تعلق می­‌گیرد؟

عرضه اولیه (IPO) چیست؟

پیش از آنکه به تعریف کلی عرضه اولیه بپردازیم و برای درک بهتر موضوع، مثالی را در مورد تبدیل یک شرکت سهامی خاص به یک شرکت سهامی عام با هم مرور می‌کنیم.

فرض می­‌کنیم یک فرد (و یا چندنفر به صورت شراکتی) کسب و کار جدیدی را راه می­‌اندازد. با این فرض در واقع مالک این کسب و کار فقط آن فرد (و یا آن چند نفر) خواهد بود. این فرد (یا افراد) می­تواند اشخاص دیگری را به عنوان شریک به مجموعه خود اضافه کند و با این کار سرمایه جدیدی برای کسب و کار قبلی جذب کند. دقت کنید که این شرکت هر اندازه‌ای می‌­تواند باشد؛ چه در اندازه یک کسب و کار محلی و خانوادگی یا در حد یک کسب و کار چند ده میلیاردی! ولی همچنان این شرکت یک شرکت خصوصی خواهد بود. زیرا حق خرید و فروش سهم‌الشرکه دارای یک سری محدودیت‌های حقوقی است که بین شرکا محفوظ می­‌ماند. حال ممکن است فعالیت شرکت به جایی برسد که نیاز به منابع خیلی زیاد برای توسعه فعالیت‌های خود داشته باشد و شرکا تصمیم بگیرند که شرکت را از حالت خصوصی درآورده و با عرضه بخشی از سهم خود، شرکای بیشتر و با قوانین مربوط به شرکت‌های سهامی عام را وارد کسب و کار خود کنند. در این مرحله موضوع عرضه اولیه مطرح می­‌شود.

پس از پذیرش شرکت‌ها در بورس، فرآیند ارائه سهام این شرکت که به صورت عمومی برای اولین بار اتفاق می‌افتد را اصطلاحاً عرضه عمومی اولیه (IPO: Initial Public Offering) می‌گویند. طی این فرآیند شرکت خصوصی (سهامی خاص) به یک شرکت سهامی عام مبدل می‌شود.
در واقع IPO (عرضه اولیه عمومی) همان عرضه عمومی اوراق بهادار یک شرکت است که بدون سابقه در قیمت‌گذاری سهام آن شرکت و برای اولین بار به عموم سرمایه‌گذاران، واگذار می­‌گردد. معمولا گروه‌های کارآفرین که شرکتی را تاسیس می‌­کنند، همانطور که در مثال بالا هم گفته شد پس از مدتی برای توسعه و پیشرفت کارخود به منابع مالی جدید نیاز دارند. این جذب منابع مالی جدید، راه‌های مختلفی دارد که یکی از آن‌ جذب منابع مالی از طریق بازار سرمایه است. به این ترتیب شرکت‌ها می‌­توانند افراد دیگری را با خود شریک کرده و با افزایش سرمایه به بزرگتر شدن مجموعه کمک کنند. این امر سبب خواهد شد که تامین مالی شرکت در آینده نیز با وجود همین شرکا یا شرکای جدید صورت پذیرفته و بحث نظارت و شفافیت شرکت‌ها نیز پر رنگ‌تر گردد.

بنابراین عرضه عمومی اوراق بهادار مزایای متعددی را برای ناشران به ارمغان می­‌آورد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

✅ دستیابی شرکت‌ها به سرمایه برای رشد و گسترش فعالیت
✅ افزایش نقدشوندگی از طریق تقویت تقاضا برای سهام شرکت در بازار
✅ ارزشگذاری و قیمت گذاری اوراق بهادار توسط بازار و نه نهادهای دولتی و خاص
✅ دستیابی به اطلاعات مفید با استفاده از تحلیلگران بازار
✅ اعتماد بیشتر شرکا، تأمین کنندگان و مشتریان
✅ افزایش وفاداری کارکنان کلیدی و کارایی شرکت
✅ امکان تنوع بهینه سهامداری به دلیل برخورداری از چارچوب تنظیمی و نظارتی
✅ بهبود ارزش‌گذاری شرکت به دلیل افزایش معاملات و رشد آگاهی نسبت به آن

روش‌های عرضه عمومی به چه صورت‌هایی است؟

مطالعات زیادی در این حوزه صورت گرفته است که عمدتا در زمینه قیمت‌گذاری و تخصیص این گونه سهام برای اولین عرضه روی تابلو معاملات و ارزیابی نحوه قیمت‌گذاری و استقبال سهامداران جدید است. در دنیا روش‌های مختلفی برای قیمت‌گذاری وجود دارد که شرکت‌ها  بر اساس قوانین و رویه های موجود در هر کشور، می‌­توانند برای عرضه اولیه سهام خود از آن استفاده کنند.

در ادامه سه روش مرسوم و پرکاربرد در قیمت‌گذاری و نحوه عرضه اولیه را بررسی خواهیم کرد:

? عرضه عمومی به روش ثبت دفتری Book Building
? عرضه عمومی به روش حراج Auction
? عرضه عمومی به روش قیمت ثابت Fixed Price Offering

? عرضه عمومی به روش ثبت دفتری

در این روش قیمت سهام شرکت طی فرآیندی از طریق بازاریابی، جمع آوری سفارشات خرید و قیمت های پیشنهادی و برآورد میزان تقاضا، مشخص می­شود. مزایایی نظیر امکان کنترل و انعطاف پذیری بیشتر، هزینه کمتر در عرضه‌های با حجم بالا، امکان تعیین بهای بالاترتوسط ناشر، ایجاد هماهنگی در تعداد سرمایه‌گذاران آگاه و ناآگاه و جلوگیری از سواری مجانی^۱ سبب شده تا روش ثبت دفتری کاربرد بیشتری نسبت به سایر روش‌ها داشته باشد.

مراحل عرضه در روش ثبت دفتری به ترتیب زیر است:

• انتخاب شرکت تامین سرمایه: شرکت تامین سرمایه وظیفه مشاوره و انجام امور مربوط به عرضه را به عهده خواهد داشت.
• تعیین قیمت پایه و مدوده مجاز قیمتی: بر اساس بررسی‌های ابتدایی و برای جمع آوری سفارش‌ها قیمتی به عنوان قیمت پایه با یک محدوده قیمت مجاز تعیین می‌شود.
• فعالیت‌های تبلیغاتی: پس از تعیین قیمت پایه، به منظور معرفی سهم و بازاریابی آن حدود دو تا سه هفته فعالیت‌های تبلیغاتی صورت می‌گیرد. در این مدت سرمایه‌گذاران نهادی سفارش‌های خرید خود را (شامل حجم و قیمت پیشنهادی) برای شرکت تامین سرمایه ارسال می‌کنند.
• ثبت سفارش‌ها و رسم منحنی تقاضا: کلیه سفارش‌های دریافتی جمع آوری و در دفتر ثبت می‌شوند. پس از آن با اطلاعات به دست آمده منحنی تقاضا برای سهام رسم شده و قیمت عرضه تعیین می‌گردد.

به بیان ساده‌تر در روش ثبت دفتری کارگزاران متعهد پذیره نویسی، تبلیغات مربوط به این سهم را انجام داده و قبل از تعیین قیمت عرضه، سفارش‌ها را از سرمایه‌گذاران دریافت می­‌کنند و کار عرضه عمومی اوراق بهادار این شرکت با تقاضای افراد سرمایه گذار برای عمومی شدن آغاز می­‌شود که معمولا این فرایند را ناشر به همراه پذیره نویس اصلی خود (یک شرکت تامین سرمایه) تهیه و تدوین می­‌کند.

البته پذیره‌نویس (همان شرکت تامین سرمایه) از یک مشاور حقوقی و یک حسابرس برای کسب اطمینان به جهت حساب‌های شرکت که با استانداردهای حسابداری مطابقت داشته باشد، استفاده می‌­کند. در این بین نیز معمولا از یک شرکت تبلیغاتی کمک گرفته می­‌شود تا بتوانند سهام مورد عرضه را به درجه مناسبی از توزیع عمومی برسانند. در این فرایند روابط تعریف شده‌ای (که از قبل به صورت قوانین پذیرفته شده است) بین پذیره‌نویس، حسابرس و مشاور حقوقی وجود دارد که تمامی آنها بین کمیسیون‌های مختلف سازمان بورس و اوراق بهادار مورد بررسی قرار می­‌گیرند.

✅ اگر عرضه عمومی اولیه اوراق بهادار به اندازه‌ای بزرگ باشد که یک شرکت تامین سرمایه نتواند آن را به تنهایی انجام دهد، پذیره‌نویس اصلی به همراه سایر پذیره‌نویسان یک اتحادیه را تشکیل می­‌دهند تا هم ریسک پذیره‌نویس را کاهش دهند و هم کمک خواهند کرد که سهام بین سرمایه‌گذاران بیشتری توزیع شود.

با ثبت امیدنامه اولیه توسط کمیسیون بورس اوراق بهادار، پذیره‌نویس قیمت را تعیین می­‌کند و سپس اتحادیه پذیره‌نویسان و مدیریت شرکت وارد تبلیغات شده و تصویری برای سرمایه گذاران مستعد می­‌سازند که در واقع توانایی گروه مدیریتی شرکت با این تبلیغات و تصویر سازی برای جلب نظر سرمایه گذاران یکی از دلایل مهم موفق بودن عرضه خواهد بود. بعد از این تبلیغات و امیدواری ناشر مبنی بر تقاضای کافی برای سهام، تنظیم امیدنامه نهایی توسط ناشر آغاز می­‌شود. تصمیم برای قیمت عرضه و نحوه تخصیص سهام (سهمیه بندی یا فروش آزاد) توسط ناشر گرفته شده و دو روز بعد از تهیه امیدنامه نهایی، عرضه عمومی آغاز می­‌شود که معمولا این کار پس از پایان ساعت معاملات بازار انجام می­‌شود. که بعد از آن اتحادیه وجوه پذیره‌نویسی را به حساب بانکی شرکت منتقل می­‌کنند.

آنچه در روش ثبت دفتری حائز اهمیت است تعیین قیمت براساس اطلاعات جمع آوری شده است و نه چارچوبی از پیش تعیین شده. یعنی در این روش این سرمایه‌گذاران نهادی نقس اصلی را در تعیین قیمت عرضه ایفا می‌کنند. در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا، آرژانتین، فرانسه، آلمان  و ژاپن غالبا از این روش استفاده می شود.

? عرضه عمومی به روش حراج (مزایده)

همانطور که از نام حراج مشخص است در هنگام فروش به این روش، دارایی به فردی تعلق می­‌گیرد که بیشترین پیشنهاد خرید را داده است. در هنگام عرضه اوراق بهادار به این روش، از همین قانون با مقررات مشخص در حوزه بورس اوراق بهادار استفاده می­‌کنند. روش مزایده معمولا برای عرضه اوراق دولتی و همچنین اوراق خصوصی سازی‌هایی که مجبور هستند تغییر ماهیت مالکیتی سهام بدهند، استفاده می‌­شود و در عرضه عمومی اولیه شرکت‌ها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ زیرا عموماً بر این باورند که روش ثبت دفتری برای این شرکت‌ها که برای نخستین بار عرضه عمومی می­‌شوند، کارایی بیشتری دارد. عرضه عمومی به شیوه حراج، خود دارای روش‌های متعددی است که نحوه ارائه درخواست سفارش و هدف از مشارکت در آن متفاوت است. از آن جمله می‌توان به روش حراج انگلیسی، حراج هلندی و حراج با سفارش مهرو موم شده اشاره کرد.

در روش حراج می­‌توان عرضه عمومی به روش مزایده اینترنتی را مثال زد که در آن ابتدا یک قیمت بالا به عنوان مزایده اعلام می­‌شود و معمولا قیمت تا حدی پایین می­آید (ممکن است پایین نیاید) که سرمایه‌گذار به خرید در تعداد معین تمایل پیدا کرده باشد که این روش به صورت اینترنتی برگزار می­‌شود.

یا عرضه عمومی به روش حراج همزمان که در آن مراحل کار به روش و مراحل ثبت دفتری شبیه است. در این جا ناشر با همکاری مشاور حقوقی، پذیره نویس و حسابرس که در تنظیم امیدنامه اولیه نقش بسزایی دارد، یک گروه با وظایف مشخص مربوط به عرضه اولیه سهام تشکیل می­دهد و بعد از آن امید نامه اولیه را تهیه می­شود. همانند روش قبل وقتی امیدنامه اولیه توسط کمیسیون بورس اوراق بهادار و انجمن کارگزاران تایید شد، آن گروه تشکیل شده تبلیغات را آغاز می­کند. در واقع مراحل “بررسی صلاحیت عرضه” ، “آغاز حراج” ، “اتمام حراج” ، “قیمت گذاری” و “تخصیص” را طی می­کند. در این روش معمولا درخواست های خرید می­تواند بیشتر یا کمتر از قیمت تعیین شده در امید نامه اولیه و بیانیه ثبت، و همچنین بیش از یک درخواست سفارش داده شود. موارد حراج و مزایده های دیگر که در این دسته گنجانده می­شوند.

? عرضه عمومی به روش قیمت ثابت

در این روش همان ابتدا شرکت تامین سرمایه با هماهنگی ناشر قیمت عرضه را مشخص می­‌کند. این قیمت در پیش‌نویس امیدنامه ذکر و بین دو هفته تا دو ماه قبل از تاریخ عرضه اعلام می­‌شود که بعد از سرمایه گذاران با همان قیمت مشخص و ثابت، درخواست سفارش خود را اعلام می­کنند. این روش یکی از روش های قدیمی عرضه به حساب می­آید به نحوی که قبل از روی کار آمدن روش ثبت دفتری، اغلب کشورها از آن استفاده می­کردند و همچنان نیز در بسیاری از کشورها به صورت ترکیبی از روش‌های دیگر مورد استفاده قرار می­‌گیرد. در واقع قیمت در این روش قبل از جمع آوری درخواست خرید از سوی سرمایه گذاران مشخص می­شود و به این ترتیب سرمایه گذاران از قبل قیمت را می­دانند و بر اساس آن در مدت زمان مشخص شده که در امیدنامه بیان شده است درخواست خود را به شرکت تامین سرمایه اعلام کنند. پس از جمع آوری درخواست‌ها، با هماهنگی ناشر واگذاری سهام به سرمایه گذاران انجام می­‌شود که اگر میزان تقاضا از میزان عرضه بیشتر باشدممکن است به صورت تصادفی سهمیه بندی و یا به نسبت های مشخص بین درخواست کنندگان تقسیم می­شود تا کل سهام مورد نظر به عموم واگذار شود.

علاوه بر روش‌هایی که به آن پرداخته شد، در برخی کشورها از روش‌های ترکیبی نظیر حراج-عرضه عمومی به روش قیمت ثابت یا عرضه عمومی به روش گشایش و یا عرضه عمومی به روش ثبت سفارش(روش مرسوم در ایران) نیز مورد استفاده قرار می­گیرد. قوانین روش ثبت سفارش در ادامه بیان خواهد شد.

قوانین مربوط به عرضه‌های اولیه چیست؟

همانطور که گفته شد عرضه عمومی اولیه، اولین فروش سهام عادی یک شرکت به سرمایه‌گذاران از طریق بازار سرمایه و پذیره‌نویسی عمومی بدون سابقه قبلی قیمت‌گذاری است و باید به این نکته توجه کرد که این عرضه که به منظور بهره‌برداری از منافع و امتیازات موجود شکل می­‌گیرد مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار را به دنبال خواهد داشت و بعد از آن مشمول الزاماتی برای گزارش‌دهی خواهد بود. هر سال نیز حجم انبوهی از وجوه سرمایه گذاران از طریق بورس در عرضه‌های اولیه جذب می‌­گردد و در اختیار شرکت‌های مستعد قرار می­‌گیرد.

عمده قوانین و ضوابط اصلی مربوط به عرضه‌های اولیه در ایران به شرح زیر است:

• عرضه اولیه منوط به پذیرش و درج سهام براساس و افشای کامل اطلاعات مطابق با دستورالعمل افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس و سایر مقررات مربوط به بورس است.
• سهام عرضه شده در عرضه اولیه ناشران دولتی مطابق مقررات مربوط به عرضه‌هـای دولتـی و برای سایر ناشران حداقل ۱۰ درصد از سهام شرکت است. به هر ترتیب سهام باید بـه گونـه‌ای عرضـه شود که طی زمانی تیین شده توسط هیأت پذیرش (حـداکثر شـش مـاه پـس از درج نـام شـرکت) سهام شناور آزاد شرکت، حد نصاب‌های تعیین شده در دستورالعمل پذیرش را احراز نماید (تغییر در میزان عرضه اولیه سهام ناشران، با تصـویب هیـأت پـذیرش، امکـان پـذیر خواهد بود و مسئول ایفای تعهدات موضوع ایـن امر بر عهده سهامداران مدیریتی و ناشر پذیرفته شده است).
• کلیه عرضه‌های اولیه سهام در ایران با روش ثبت سفارش انجام می­‌شود مگر اینکه هیئت پذیرش بنا به پیشنهاد بورس روش دیگری را برای عرضه اولیه تعیین نماید.
• محدودیت دامنـه نوسـان قیمـت روزانـه از اولـین روز کـاری بعـد از عرضـه اولیـه، روی نمـاد معاملاتی ناشر پذیرفته شده اعمال خواهد شد.
• کارگزاران پس از انتشار اطلاعیه عرضه اولیه سهام توسط بورس نسبت به اخذ سفارش خرید از متقاضیان اقدام خواهند کرد. کلیه سفارش­‌های اخذ شده جهت عرضه اولیه، باید به قیمت محدود باشند.
• بورس می‌­تواند جهت خرید هر مشتری، هر کارگزار و یا هر ایستگاه معاملاتی سقف مشخصـی تعیین و در اطلاعیه عرضه اولیه اعلام نماید (بورس می­‌تواند محدودیت‌های موضوع این ماده را طی جلسه معاملاتی تغییر دهد، مشروط به آنکه قبل از اعمـال، موضـوع را از طریـق سـامانه معـاملاتی بـه اطـلاع کارگزاران برساند. همچنین اعمال تغییرات، حذف یا اصلاح سفارش­ها مطابق با شـرایط ایـن بند بـه دسـتور بورس توسط کارگزاران باید انجام شود و عدم رعایت سقف‌ها و دستورات بورس در این خصـوص، تخلـف کارگزار بوده و موضوع، جهت رسیدگی به مرجع رسیدگی به تخلفات ارجاع خواهد شد. در عین حال بورس می­‌تواند سفارش‌­هایی که موجب نقض سقف­‌هـا یا دستورات بورس شده است را راساً اصلاح یا حذف نماید. در این موارد، کلیه مسئولیت‌های احتمالی ناشی از اصلاح یا حـذف سـفارش بـر عهـده کـارگزار مربوطه است).

قوانین و ضوابط مربوط به عرضه اولیه به (روش معمول و فعلی در بازار ایران)

• به منظور عرضه اولیه به روش ثبت سفارش، مدیر عرضه باید حداقل ۷ روز کاری قبل از آغـاز ثبت سفارش، گزارشی حداقل شامل مشخصات مدیر عرضه، تاریخ ثبت سفارش، کـف قیمـت و دامنه قیمت در ثبت سفارش، تعداد سهام قابـل عرضـه و حسـب مـورد سـقف تعهـد خریـد، اعضـای گـروه متعهدین و تعهدات ایشان رامطابق فرم بورس پـس از تأییـد ناشـر پذیرفتـه شـده، سـهامداران عمـده عرضه کننده و مدیر عرضه به بورس ارسال نماید. بورس، پس از موافقت با عرضه اولیه، این اطلاعـات را در اطلاعیه عرضه اولیه قید نموده و حداقل ۲ روز کاری قبل از ثبت سفارش منتشر می‌نماید (دامنه قیمت نمی­تواند بیشتر از ۲۰ درصد کف قیمت پیشنهادی باشد).

• سقف تعهد خرید حداکثر ۵۰ درصد سهام قابل عرضه است و در هر عرضه اولیه به پیشنهاد مدیر عرضه، توسط بورس تعیین می­‌شود. به هر ترتیب سقف تعهد خرید باید به گونه‌ای تعیین شود که در صورت انجام تعهد خرید، معامله انجام شده کمتر از نصاب‌های معاملات عمده باشد.

• در عرضه اولیه به روش ثبت سفارش عرضه اولیه موفق، عرضه ای است که طی آن حداقل بـه میزان مابه التفاوت سهام قابل عرضه و سقف تعهد خرید، توسط اشخاصی غیـر از مـدیر عرضـه و گـروه متعهدین خریداری شود (در صورتی که با توجه به سفارش‌­های ثبت شده، امکان عرضه موفـق وجـود نداشـته باشد، دامنه قیمت پیشنهادی در پایـان دوره ثبـت سـفارش، بـرای یـک بـار قابـل بازنگری است مشروط به آنکه کف قیمت جدیـد حـداکثر ده درصـد کمتـر از کـف قیمت اولیه باشد. درخواست بازنگری توسط مدیر عرضه به بورس ارایه خواهد شد. همچنین در صورت عرضه اولیه ناموفق، چنانچه مدیر عرضه درخواست بازنگری دامنه قیمـت را نداشته باشد، می­‌تواند با موافقت بورس عرضه اولیه را بـه زمـان دیگـری موکـول نمایـد که عرضه مجـدد منـوط بـه طـی مراحـل بند اول ایـن دسـتورالعمل خواهد بود).

• مدیر عرضه به تنهایی یا به همراه گروه متعهدین باید تعهد نماید که سـهام خریداری نشـده در عرضه اولیه را تا سقف تعهد خرید از سهام قابل عرضه خریداری نماید. در هر حال، مسئولیت اجرای تعهد خرید سهام بر عهده مدیر عرضه خواهد بود (مدیرعرضه و گروه متعهدین باید به تشخیص بورس کفایت سرمایه کافی را جهت ایفای تعهد خرید را داشته باشند. حقوق، وظایف و سقف تعهد خرید هر یک از اعضای گروه متعهدین در خصـوص تعهد موضوع این قسمت در قرارداد فی مابین که به تأییـد بـورس مـی‌­رسد، مشخص می‌­شود).

• کارگزاران موظفند، سـفارش‌­های دریافتی از مشتریان را براساس اولویت زمانی دریافـت سفارش در دوره ثبت سفارش، وارد سامانه معاملات کنند (واحد پایه سفارش، حداقل و حداکثر حجم هر سفارش و زمان ورود سـفارش­ها در دوره ثبت سفارش برای هر عرضه اولیه توسط بورس تعیین و قبـل از شـروع دوره ثبت سفارش از طریق سایت رسـمی بـورس و سـامانه معاملاتی بـه اطـلاع عمـوم خواهد رسید. سفارش‌­های خرید باید با کد معاملاتی مشتری ثبت شود و ثبت سفارش‌­هـا بـا کـد گروهی مجاز نیست. سفارش­‌های ثبت شده در دوره ثبت سفارش قابل اصلاح یا حـذف هستند که پس از پایان این دوره، ورود، حذف یا اصلاح سفارش‌­ها مجاز نیست).

• دوره ثبت سفارش حداکثر یک روز کاری بوده و ساعت شروع و پایان آن توسط بورس تعیین و اعلام می‌­شود. در صورت بازنگری در دامنه قیمت، دوره ثبت سفارش بـرای یک روز کاری دیگر تمدید می­‌شود. در این حالت، سفارش‌­های ثبت شده در دوره ثبت سفارش قبلی حذف و سفارش‌گیری مجدداً در دامنه قیمتی جدید انجام می­‌شود.

• طی دوره ثبت سفارش، اطلاعات مربوط به سفارش‌­هـای ثبت شده شامل حجـم و قیمت سفارش­‌ها و متقاضیان خرید منتشر نمی­‌شود و کارگزاران، مدیر عرضه و فروشنده نیز به اطلاعات مزبور دسترسی ندارند. در پایان دوره ثبت سفارش صرفاً اطلاعات حجم و قیمت سفارش‌هـای ثبـت شـده در اختیار مدیر عرضه قرار می‌گیرد (اجرای این کار منوط به فراهم شدن شرایط فنی با اعلام بورس خواهد بود).

• در پایان دوره ثبت سفارش، عرضه سهام با یک قیمت و به شرح زیر انجام می‌شود:

1. در صورتی که حجم کل سفارش­‌های ثبت شده با قیمتی معادل سقف دامنه تعیین شده بیش از کل سهام قابل عرضه باشد، قیمت عرضه معادل قیمت سـقف بـوده و تخصـیص سهام براساس رویه تسهیم به نسبت انجام می‌شود.
2. در صورتی که حجم کل سفارش­‌های ثبت شده در دامنـه قیمـت، مسـاوی یا بیشتر از تعداد کل سهام قابل عرضه باشد، قیمت عرضه، قیمت واحدی اسـت که بـا آن قیمـت کل سهام قابل عرضه معامله شود.
3. در صورتی که حجم کل سفارش‌­های ثبت شده کمتر از تعداد کل سهام قابل عرضه ولی به گونه ای باشد که پس از اعمال تمام یا بخشی از تعهد خرید، کل سـهام قابـل عرضـه معامله شود، قیمت عرضه معادل قیمت کف خواهد بود. در این حالت مدیر عرضه ملزم به ایفای تعهد خرید است و بدین منظور وی باید سفارش خریدی با قیمت کف و به میزان مابه التفاوت سفارش‌­های وارد شده و سفارش­های قابل عرضه را ارائه نماید.

• در صورتی که حجم کل سفارش‌­های ثبت شده به گونه‌ای باشد که با اعمال تعهد خرید نیز کل سهام قابل عرضه معامله نشود، عرضه انجام نمی­‌شود (در محاسبه حجم کل سفارشات ثبت شده، تعداد سفارشـات ثبـت شـده توسط مدیر عرضه و گروه متعهدین لحاظ نمی­‌شود).

• روابط مدیر عرضه، سهامداران عمده عرضه کننـده و ناشـر پذیرفتـه شـده و حـدود وظـایف و مسئولیت‌های هریک همچنین حق‌الزحمه مـدیر عرضـه در چـارچوب سـقف‌هـای مصـوب سـازمان در قرارداد فی مابین که به تأیید بورس می‌­رسد تعیین می‌­شود.

قوانین و ضوابط مربوط به عرضه اولیه به روش گشایش

• در صورتی که به تشخیص هیئت پذیرش، سهام شناور آزاد شرکت و تعداد سهامداران آن بزرگتر یا مساوی حد نصاب‌­های بازار و تابلوی مربوطه سهام، موضوع دستورالعمل پذیرش باشد، عرضه اولیه به روش گشایش، بدون دامنه نوسان قیمت و به ترتیبی که در ماده ۲۲ دستورالعمل نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران آمده است، انجام می­‌شود. قیمت پایانی سهم در روز عرضه اولیه، میانگین موزون معاملات روزانه سهم در آن روز خواهد بود (اطلاعیه این نوع عرضه اولیه، حداقل ۲ روز کاری قبل از عرضه، توسط بورس منتشر می­‌شود. مدیرعامل بورس می‌­تواند کشف قیمت سهم را به معامله حجم مشخصی از سهام ناشر مشروط کند و در صورت عدم انجام معامله در حجم مشخص شده، معاملات را تأیید نکرده و عرضه را به جلسه دیگری موکول نماید. همچنین در عرضه اولیه به روش فوق، باید بخش معینی از سهام شرکت که توسط بورس تعیین می­‌شود، قابل معامله باشد).

• بورس می­‌تواند محدودیت‌هایی به شرح ذیل در زمان عرضه اولیه به روش گشایش اعمال نماید. در صورت اعمال هر یک از این محدودیت‌ها، بورس ملزم است موضوع را به طور مقتضی قبل از گشایش نماد به منظور دریافت سفارش، اطلاع‌رسانی کند:

1. ممنوعیت فروش مجدد سهام خریداری شده در همان جلسه معاملاتی توسط مشتریان
2. محدودیت خرید در عرضه اولیه توسط سهامداران مدیریتی

عدم رعایت این محدودیت‌ها، تخلف کارگزار بوده و موضوع، جهت رسیدگی به مرجع رسیدگی به تخلفات ارجاع خواهد شد. در عین حال بورس می‌­تواند سفارش‌­هایی که موجب عدم رعایت این محدودیت‌ها شده است را راساً اصلاح یا حذف نماید. در این موارد، کلیه مسئولیت‌­های احتمالی ناشی از اصلاح یا حذف سفارش بر عهده کارگزار مربوطه است و بورس مسئولیتی ندارد.

قوانین و ضوابط مربوط به عرضه اولیه به روش حراج

• قبل از عرضه اولیه به روش حراج، بورس اقدام به تعیین موارد زیر می­‌نماید:

1. حداقل تعداد سهام جهت عرضه در روز عرضه اولیه
2. حداقل تعداد سهام که عرضه کننده باید به صورت تدریجی پس از عرضه اولیه، عرضه نماید و مهلت زمانی آن
3. محدودیت خرید هر ایستگاه معاملاتی و یا هر کد مالکیت (ضوابط تعیین محدودیت‌ها توسط هیئت مدیره بورس تصویب می­‌شود)

تصمیمات بورس در خصوص موارد موضوع این ماده، باید حداقل ۲ روز کاری قبل از عرضه توسط بورس اطلاع رسانی شود و همچنین تغییر در مفاد بند ۳ منوط به اطلاع رسانی آن توسط بورس تا قبل از گشایش نماد معاملاتی جهت عرضه اولیه، امکان‌پذیر است.

• کارگزار فروشنده می­‌تواند پس از گذشت حداقل ۱۰ دقیقه از زمان گشایش نماد، اقدام به عرضه سهام نماید. وی باید عرضه سهام را به گونه ای انجام دهد که تا پایان جلسه رسمی معاملاتی، عرضه انجام شود (کاهش مدت این موضوع در شرایط خاص به تشخیص مدیرعامل بورس و موافقت سازمان امکان‌پذیر است).

• در صورتی که کمتر از ۵۰ درصد از سهام آگهی شده برای عرضه اولیه به روش حراج در روز عرضه اولیه به فروش برسد، بورس مکلف است کلیه معاملات را باطل نموده و عرضه اولیه را به روز دیگری موکول نماید.

• کارگزاران برای خرید می‌­توانند از کد خرید گروهی استفاده نمایند و پس از آن با توجه به قیمت درخواست خریدها، اولویت زمانی درخواست خریدها و منطقه جغرافیایی که درخواست خرید در آن از متقاضی اخذ شده است نسبت به تخصیص سهام اقدام نمایند و حتی‌الامکان به همه متقاضیانی که درخواست خرید کتبی ارائه داده‌اند، اعم از حقیقی و حقوقی، سهمیه‌ای را تخصیص دهند. در هر صورت مسئولیت تخصیص عادلانه سهام بین مشتریان هر کارگزار در عرضه اولیه به عهده وی خواهد بود.

• سهامی که در روز عرضه اولیه به فروش نمی‌­رسد و یا معامله آن باطل می­‌شود باید طبق نظر مدیرعامل بورس در روزهای آتی عرضه شود.

• در روز عرضه اولیه، صرفاً سهامدارانی می­‌توانند سهام خود را عرضه نمایند که در زمره سهامداران متعهد عرضه قرار داشته باشند.

آیا همزمان می‌­توان در روز عرضه از دو یا چند کارگزار خرید کرد؟

در پاسخ به این سوال باید به قوانینی که در بالا ذکر شد توجه کرد. همانطور که در قوانین هم ذکر شده است در هنگام عرضه اولیه‌ها محدودیت‌های خرید برای افراد حقیقی و حقوقی وجود دارد که در هر عرضه مشخص می­‌شود. پس قاعدتاً خرید عرضه اولیه در روز عرضه همزمان از دو کارگزار خلاف قانون بوده و طبق اطلاعیه‌هایی که پیش از این در سامانه معاملاتی اعلام می­‌شد در صورت مشاهده خرید همزمان در دو کارگزاری، هر دو خرید لغو خواهد شد و هیچ عرضه‌ای به فرد تعلق نمی­‌گیرد (البته در مواردی مشاهده شده‌است که این خرید همزمان اتفاق افتاده است و چون سازمان پیگیری نکرده است، معامله افراد لغو نشده است ولی توصیه می‌شود قوانین و ضوابط اجرا شود).

نحوه خرید عرضه به صورت آنلاین صورت می‌گیرد یا آفلاین؟

خرید عرضه هم به صورت آنلاین و هم به صورت آفلاین انجام می­‌شود که هر کدام شرایط خاص خود را دارا است. خرید آنلاین باید در زمان تعیین شده توسط بورس و با قیمت و حجم تعیین شده در پیام ناظر بازار انجام گردد. برای خرید به‌صورت آفلاین نیز باید در زمان مناسب نسبت به درج درخواست اینترنتی در سامانه معاملاتی اقدام کرد.

سهمیه کارگزاری‌ها به چه صورتی و به چه کسانی تعلق می‌­گیرد؟

با توجه به روش‌هایی که در بالا اشاره شد خرید صرفاً توسط کارگزاران دارای مجوز فعالیت در بورس صورت می‌گیرد که در این خصوص توجه به موارد ذیل ضروری است:

• کلیه درخواست‌های خرید أخذ شده توسط کارگزاران جهت عرضه اولیه، باید به قیمت محدود باشد.
• از تعداد سهام قابل عرضه در روز عرضه اولیه، تعداد مشخصی از سهم (که توسط ناظر اعلام می­‌گردد) جهت عرضه به ایستگاه‌­های کاری معمولی کارگزاران در فرآیند کشف قیمت در نظر گرفته می­‌شود که در این فرآیند کارگزاران در جریان کشف قیمت سهام شرکت مذکور، ضروری است دسترسی مشتریان برخط (آنلاین تریدرها) را مسدود نمایند و سپس بعد از فرآیند کشف قیمت توسط ایستگاه‌­های کاری کارگزاران و اعلام ناظر بازار طی پیام ناظر، دسترسی معامله‌گران بر خط (آنلاین) توسط کارگزاران را فعال کنند. سهمیه در نظر گرفته شده برای هر معامله‌گر برخط‌ (آنلاین) نیز متعاقباً توسط ناظر اعلام می‌گردد و بعد از آن افراد می­‌توانند خرید خود را در ساعت مشخصی که اعلام می‌­شود به صورت آنلاین انجام دهند. معمولا اگر تقاضا چند برابر نسبت به عرضه بیشتر باشد قطعاً افراد زیادی موفق به خرید نخواهند شد و این عدم موفقیت خرید لزوما ارتباطی با سامانه معاملات آنلاین ندارد (مگر اینکه سامانه معاملاتی یک شرکت کارگزاری در زمان عرضه مشکل پیدا کند و هیچ یک از مشتریان آن کارگزار موفق به خرید نشوند ولی اگر مشاهده کردید که بخشی از مشتریان موفق به خرید عرضه اولیه از سامانه معاملاتی یک کارگزاری شده‌اند و شما موفق نشده‌اید از همان کارگزاری عرضه را دریافت نمایید، قاعدتاً شما جزو افراد مازاد تقاضا هستید و این لزوماً ارتباطی با سامانه معاملات آن کارگزاری و یا برخی برداشت‌های نادرست ندارد.

• سهمیه درنظر گرفته شده برای هر یک از کارگزاران به همراه تمامی شعب توسط ناظر اعلام می‌­گردد که خرید بیش از سهمیه مجاز منجر به ابطال کل خرید کارگزاری می­‌گردد. سهمیه هر کارگزاری به همراه تمامی شعب از طریق کد خرید گروهی خریداری می‌­گردد که طبق قوانین ذکر شده در بالا و شرایط ممکن، بین مشتریان تقسیم می‌­شود و در واقع درخواست‌های خرید آفلاین مشتریان در صورت تشخیص کارگزاری و ضوابط قانونی برای آن‌ها از سهمیه تعلق گرفته انجام می‌­شود.

برای ثبت نام در دوره مبانی سرمایه گذاری موفق در بورس کلیک نمایید:

جمع بندی:

عرضه اولیه روش‌های متفاوتی دارد که عرضه عمومی به روش ثبت دفتری، حراج و  قیمت ثابت، ۳ روش متداول عرضه اولیه است. هر روش قوانین خاص خود را در نحوه ارائه سفارش و انجام معامله دارد که اجرای آن الزامی است. در ایران عموماً عرضه اولیه به روش ثبت سفارش انجام می‌گیرد. امکان خرید عرضه هم از طریق سامانه‌های آنلاین وجود دارد و هم به‌صورت آفلاین می‌توان درخواست خرید خود را برای دریافت عرضه اولیه ثبت نمود.