صرف سهام؛ کاربرد، مصارف و مزایای آن

• صرف سهام چیست؟
• کاربرد و مصارف صرف سهام چیست؟
• در صرف سهام چه کسانی ذینفع هستند؟
• مزایا و معایب صرف سهام چیست؟

صرف سهام یکی از مفاهیم در حوزه بورس اوراق بهادار و افزایش شرکت‌های بورسی و فرابورسی است. پیشتر در بآشگاه بلاگ توضیحاتی پیرامون مفاهیم سهم، افزایش سرمایه و روش‌های افزایش سرمایه ارائه شده است. در مطلب پیش‌رو تلاش خواهیم کرد تا در خصوص صرف سهام و کاربرد آن صحبت کنیم و توضیحات مختصری درباره کسر سهام نیز ارائه کنیم.

سهم

سند قابل معامله‌ای است که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن در شرکت‌های سهامی است و حقوقی نظیر حق رای، حق سود، حق در دارایی‌ها و حق تقدم در خرید سهام جدید شرکت را دارد. سهام شرکت‌ها، ارزش تعیین شده‌ای دارند که در اساسنامه شرکت منعکس شده و روی هر ورقه آن چاپ گردیده که به آن ارزش اسمی سهم می‌گویند. بر اساس قانون تجارت ایران، ارزش اسمی هر سهم از ۱۰۰۰۰ ریال نباید تجاوز کند . معمولا ارزش اسمی سهام شرکت‌ها را ۱۰۰۰ ریال در نظر می‌گیرند که مجموع ارزش اسمی آن، کل سرمایه شرکت را نشان می‌دهد.

افزایش سرمایه

در مطالب پیشین در بآشگاه بلاگ توضیح کاملی در خصوص افزایش سرمایه، روش‌های آن، منافع، کاربردها و…. ارائه ‌شده است. در اینجا به‌منظور یادآوری، توضیح مختصری بیان می‌کنیم.

افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی به معنی افزایش اسمی میزان سرمایه ثبت‌شده شرکت است. به‌عبارت‌دیگر افزایش سرمایه به مفهوم افزایش تعداد سهام منتشره توسط شرکت‌های سهامی است.

افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی به یکی از روش‌های زیر صورت می‌گیرد:

• افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی‌های شرکت
• افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و محل مطالبات حال شده
• افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم در بورس

مفهوم صرف سهام (Premium)

طبق ماده ۱۶۰ قانون تجارت، شرکت می‌تواند سهام جدید خود را برابر با مبلغ اسمی، بفروشد و یا اینکه علاوه بر مبلغ اسمی سهم، مبلغی را به‌عنوان اضافه ارزش از خریدار دریافت کند. شرکت عواید حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته‌شده را می‌تواند به اندوخته‌های شرکت منتقل کرده یا به‌صورت نقدی میان صاحبان سهام قبلی تقسیم نماید، همچنین میتواند درازای آن سهام جدید(سهام جایزه) به سهام‌داران قبلی بدهد.

صرف سهام، مبلغی است مازاد بر ارزش اسمی سهام که شرکت در زمان فروش سهام عادی دریافت کرده است.

برخی اوقات مشاهده می‌شود شرکت سود زیادی را شناسایی کرده و ارزش سهام آن در بازار چیزی بیشتر از ارزش اسمی است. در این صورت شرکت می‌تواند سهام جدید خود را باقیمتی بیشتر از ارزش اسمی منتشر نماید که به دلیل وجود تقاضا برای سهام شرکت، ممکن است سهام به ارزشی بالاتر از ارزش اسمی آن در بازار مورد معامله قرار گیرد. به مابه‌التفاوت ارزش اسمی و وجوه دریافتی بابت سهام، صرف سهام گفته می‌شود. به‌عبارت‌دیگر صرف سهام مبلغ مازاد ارزش بازار (ارزشی که در حال حاضر معامله می‌شود) نسبت به ارزش اسمی سهام است. صرف سهام تحت همین عنوان در حساب حقوق صاحبان سهام در ترازنامه لحاظ شده و موجب افزایش آن می‌گردد. شایان ذکر است ماهیت این حساب بستانکار است.

اصطلاح صرف سهام به معنی مبلغی است که اضافه بر ارزش تعیین‌شده یک سهم پرداخت می‌شود. صرف سهام هم در پذیره‌نویسی اولیه و هم در معاملات بورسی ایجاد می‌شود.

ازآنجاکه صرف سهام از محل افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید به قیمتی بیش از قیمت اسمی حاصل می‌شود، جزو منابع تأمین مالی شرکت محسوب می‌گردد.

کاربرد صرف سهام برای شرکت

• شرکت می‌تواند صرف سهام را به اندوخته شرکت منتقل می‌کند.
• شرکت می‌تواند صرف سهام را بین سهام‌داران قبلی تقسیم می‌کند.
• شرکت می‌تواند صرف سهام را به‌صورت سهام جدید به سهام‌داران قبلی بدهد.

شرکت‌ها  فروش سهام با صرف را با حفظ حق تقدم و یا با سلب حق تقدم انجام می‌دهند.

نکات موردتوجه در صرف سهام

۱-ازآنجاکه صرف سهام بخشی از سهام محسوب نمی‌شود، نمی‌توان آن را در حساب سرمایه منظور کرد. این مبلغ باید در حساب مجزایی در بخش حقوق صاحبان سهام نگهداری شود زیرا سبب افزایش این بخش در ترازنامه می‌شود.

۲-قانون تجارت ایران، صدور سهام به کسر را مجاز نمی‌داند.

۳-حساب صرف سهام قابل تهاتر با حساب کسر سهام نیست.

۴-هیچ زیان یا هزینه‌ عملیاتی نمی‌تواند به‌حساب بدهکار صرف سهام منظور گردد.

مصارف صرف سهام

تقسیم نقدی صرف سهام بین سهام‌داران قبلی

شرکت با اطلاع‌رسانی به سهام‌داران قبلی در خصوص اینکه سود نقدی توزیع‌شده از محل صرف سهام یا بازده سرمایه است و نه از محل عملیاتی و بازرگانی شرکت، مبلغ صرف سهام را به آن‌ها تخصیص می‌دهد. با انجام این کار چیزی به‌جز افزایش سرمایه به قیمت اسمی نصیب شرکت نمی‌شود.

توزیع سهام جدید بین سهام‌داران قبلی(سهام جایزه)

در این روش به میزان مبلغ صرف سهام، سهام جدید به قیمت اسمی منتشر و به سهام‌داران قبلی داده می‌شود. افزایش سرمایه به این شیوه همانند افزایش سرمایه به قیمت اسمی است.

 انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت

در این مورد، صرف سهام در یک حساب جداگانه در بخش حقوق صاحبان سهام قرار می‌گیرد و به همه سهام‌داران اعم از سهام‌دار قبلی و جدید تعلق خواهد داشت.

در حال حاضر با در نظر گرفتن مزیت‌ها و منافع افزایش سرمایه  به روش صرف سهام، بازارهای توسعه‌یافته بیشتر به دنبال افزایش سرمایه به این شیوه هستند.

ذی‌نفعان صرف سهام چه کسانی هستند؟

افزایش سرمایه به روش صرف سهام برای افراد زیر منفعت دارد؛

• شرکت: شرکت‌ها تمایل دارند با کم‌ترین سهام منتشرشده، بیشترین تأمین مالی را در بلندمدت و بدون سررسید انجام دهند. زیرا با این روش بدون افزایش ریسک، سودآوری و اعتبار شرکت را افزایش می‌دهند.
• سهام‌داران عمده و اصلی: سهام‌دار اصلی شرکت که مدیریت آن را بر عهده دارد، تمایل به حفظ کنترل شرکت بدون کاهش درصد سهام مدیریتی خود دارد. به صورتی‌که برای افزایش سرمایه نیازی به آورده نقدی نباشد.
• بازار سهام: سهامی که می‌خواهیم پذیره‌نویسی کنیم باید در بازار مورد اقبال باشد. به همین دلیل افزایش سرمایه به این روش، فرصت جذب سرمایه‌گذاران بیشتر و درنتیجه نقدینگی برای بازار، به وجود می‌آورد.
• سهام‌دار جزء: سهام‌داران جزء در پی این هستند که علاوه بر کسب بازدهی بیشتر، درصد مالکیتشان در شرکت را نیز کاهش نیابد. افزایش سرمایه با صرف سهام، این هدف سهام‌داران را پوشش می‌دهد.

افزایش سرمایه به شیوه صرف سهام

یکی از موضوعاتی که در خصوص صرف سهام مطرح می‌شود، افزایش سرمایه به این شیوه است. در هنگام افزایش سرمایه، شرکت از هر یک از سهام‌داران خود می‌خواهد درازای دریافت سهم، مبلغی را به شرکت بپردازند. مبلغی که سهام‌داران درازای دریافت سهام پرداخت می‌کنند، می‌تواند از مبلغ اسمی هر سهم شروع‌شده تا به قیمت بازار برسد. در افزایش سرمایه به این شیوه به‌جای انتشار سهام عادی باارزش اسمی، پذیره‌نویسی سهام جدید به قیمت بازار صورت می‌گیرد.

در ایران معمولاً از سهام‌داران می‌خواهند به ازای هر سهم ۱۰۰۰ ریال (معادل ارزش اسمی) به‌حساب شرکت واریز کنند. چنانچه شرکت از سهام‌داران مبلغ ۱۲۰۰ ریال بابت هر سهم دریافت کند، ۲۰۰ ریال اضافی(مابه‌التفاوت) مازاد بر ارزش اسمی است که به‌عنوان صرف سهام در بخش حقوق صاحبان سهام در سمت چپ ترازنامه شرکت نشان داده می‌شود. افزایش سرمایه با صرف سهام جزء منابع تأمین مالی محسوب می‌شود.

• نکته: بر اساس قانون تجارت، حساب صرف سهام نمی‌تواند به‌عنوان سود بین سهام‌داران توزیع شود.

در این روش شرکت سرمایه خود را به مبلغ بیشتری از قیمت اسمی و از طریق پذیره‌نویسی به فروش می‌رساند. تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام، به‌حساب اندوخته منتقل شده و یا در قالب سهام جدید به سهام‌دار قبلی داده می‌شود. چون در این روش شرکت مبلغ موردنظر خود را در مدت کمتری، از طریق پذیره‌نویسی تأمین می‌کند، این شیوه افزایش سرمایه بیشتر موردتوجه شرکت‌ها قرارگرفته است.

افزایش سرمایه به‌صرف می‌تواند با صدور حق تقدم خرید سهام یا سلب حق تقدم از سهام‌دار موجود، به‌صورت عرضه عمومی سهم صورت پذیرد.

معمولاً برای ایجاد جذابیت در پذیره‌نویسی، قیمت پذیره‌نویسی تا حدی کمتر از قیمت بازار تعیین می‌شود. اما برای تحقق کامل برنامه افزایش سرمایه با صرف سهام، شرکت باید شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی که قبلاً متعهد شده‌اند، باقی‌مانده سهام پذیره‌نویسی نشده را خریداری نمایند، معرفی کند.

فرض کنید یک شرکت ۱۰۰۰۰ میلیون ریال سرمایه دارد و تعداد برگه‌های سهام آن ۱۰ میلیون است. هر سهم این شرکت در بازار، ۹۰۰۰ ریال معامله می‌شود. این شرکت قصد دارد سرمایه خود را به میزان ۱۰۰ درصد و از طریق صرف سهم افزایش دهد. مبلغ موردنیاز برای افزایش سرمایه ۱۰۰۰۰ میلیون ریال است که معادل ۱۰ میلیون برگه سهم جدید می‌شود. اگر فرض کنیم شرکت سهام جدید را به مبلغ ۵۰۰۰ ریال پذیره‌نویسی می‌کند، با فروش ۲ میلیون سهم، مبلغ موردنیاز برای افزایش سرمایه تأمین می‌گردد و شرکت مابقی سهام جدید را (۸ میلیون سهم) بین سهام‌داران قبلی تقسیم می‌کند.

مزیت‌های افزایش سرمایه با صرف سهام

۱- با توجه به این‌که این شیوه افزایش سرمایه منابع قابل‌توجهی را در اختیار شرکت قرار می‌دهد، موجب رشد سودآوری و افزایش EPS  شرکت می‌شود که این امر سبب غنی شدن قیمت سهم و افزایش آن و کاهش ریسک سهم در بازار می‌گردد.

۲- مهم‌ترین مزیت صرف سهام در افزایش سرمایه، بکارگیری آن در ساختار مالی شرکت است. شرکت‌هایی که نیاز به اصلاح ساختار سرمایه دارند و از طرف دیگر نیازمند منابع سنگین مالی برای دستیابی به طرح‌های توسعه‌ای خود هستند، این نوع افزایش سرمایه برایشان بسیار کارآمد است.

۳-افزایش سرمایه با صرف، یک منبع مالی باثبات و بدون سررسید معلوم، تلقی می‌شود که شرکت دغدغه بازپرداخت آن را ندارد. درنتیجه ریسک عدم توان پرداخت بدهی را کاهش داده و سبب افزایش اعتبار شرکت در بازار می‌شود.

معایب افزایش سرمایه به شیوه صرف سهام

۱-درصورتی‌که افزایش سرمایه با منافع سهام‌دار اصلی شرکت در تعارض باشد، شرکت قادر به انجام افزایش سرمایه به این روش نیست.

۲-با توجه به لزوم تعهد اشخاص حقیقی یا حقوقی برای خرید سهام پذیره‌نویسی نشده، ممکن است در برخی موارد هیچ شخصی حاضر به این کار نباشد.

در چه شرایطی افزایش سرمایه به روش صرف سهام صورت می‌گیرد؟

• مهم‌ترین مؤلفه افزایش سرمایه به شیوه صرف سهام، تمایل سهام‌دار اصلی شرکت است. در شرکت‌هایی که درصد سهام مدیریتی متزلزل است، سهام‌دار اصلی نگران از دست دادن کنترل شرکت است. اگر سهام‌دار اصلی برنامه‌ای برای مشارکت در افزایش سرمایه نداشته باشد، درصد سهام مدیریتی وی کاهش‌یافته و احتمالاً کنترل شرکت را از دست خواهد داد.
• زمانی افزایش سرمایه با صرف سهام موفق است که شرایط بازار، صنعت و شرکت از دیدگاه سرمایه‌گذاران مثبت باشد و به‌عبارت‌دیگر بازار پررونق باشد. اگر بازار دارای رکود یا روند نزولی بوده و دورنمای مثبتی برای آن متصور نباشد، برنامه افزایش سرمایه با موفقیت کمی همراه است. درنتیجه شرط موفقیت در این شیوه، وجود چشم‌انداز مثبت برای بازار و سهام شرکت است.

در حقیقت یک شرکت برای موفقیت در افزایش سرمایه به‌صرف، باید پتانسیل رشد و سودآوری داشته باشد و مورد اقبال بازار و سرمایه‌گذاران قرار گیرد و در کنار این عوامل، عامل نقد شوندگ%