قراردادهای آتی کالا، تعهدنامه‌هایی هستند که بین خریدار و فروشنده، با قیمت و مقداری معین، برای زمانی مشخص در آینده منعقد می‌گردد. درواقع خریدار و فروشنده متعهد میشوند در روزِ سررسیدِ قرارداد آتی، به تعهد خرید و فروش خود عمل نمایند. در این مطلب قصد داریم فرآیند تسویه و تحویل قراردادهای آتی در روز سررسید قرارداد را با ذکر مثال‌های ساده و کاربردی بیان نماییم.
فعالان بازار آتی کالا پس از اخذ موقعیت (خرید یا فروش) در این بازار، با توجه به نیاز و استراتژی معاملاتی خود، می‌توانند قبل از سررسیدِ قرارداد، با اخذ یک موقعیت معکوس، موقعیت قبلی خود را بسته و از بازار خارج شوند. درواقع بخش عمده‌ای از معامله گران به‌عنوان نوسان گیر در بازار، اقدام به بستن موقعیت خود قبل از تاریخ سررسید قرارداد می‌نمایند. بااین‌حال، دسته‌ای از معامله گران که به‌منظور آربیتراژ کردن یا پوشش ریسک اقدام به اخذ موقعیت می‌نمایند تا روز سررسیدِ قرارداد، موقعیت خود را نگه می‌دارند و وارد فرایند تحویل میشوند.
فرایند تحویل قراردادهای آتی به چه نحو است؟
دارندگان موقعیت باز در یک قرارداد مشخص، در آخرین روز کاری (روز سررسید قرارداد) چنانچه موقعیت خود را با موقعیت معکوس نبندند، بنا به شرایطی که دارند می‌توانند یکی از دو گزینه زیر را انتخاب نمایند:
گزینه اول: معامله گر، وارد مرحله تحویل نشود.
گزینه دوم: معامله گر، با انجام اقدامات لازم وارد مرحله تحویل بشود.
گزینه اول
اگر معامله‌گر، نخواهد وارد مرحله تحویل بشود، درواقع نکول کرده و به تعهد خود عمل نکرده است. با توجه به اینکه در قراردادهای آتی، خریدار و فروشنده متعهد به انجام خرید یا فروش در تاریخ مشخص هستند، درنتیجه فرد نکول کننده، مشمول جرائم نکول خواهد شد. در این شرایط پس از اتمام بازار، وی دیگر موقعیت بازی در سررسید موردنظر نخواهد داشت و بورس جرائم نکول را از وجه تضمینی که در حساب در اختیار بورسش است، برداشت کرده و به طرف مقابل خواهد داد.
گزینه دوم
جهت ورود به فرایند تحویل خریداران و فروشندگان می‌بایست اقدامات زیر را انجام بدهند:
خریداران:
۱- تکمیل فرم گواهی آمادگی تحویل و ارسال آن برای کارگزاری
۲- تأمین وجه قرارداد. درواقع خریداران می‌بایست حداکثر تا ساعت ۱۵:۱۵ (طبق قوانین جاری) ارزش قرارداد را بر اساس قیمت تسویه روز سررسید (آخر) به‌صورت “وجه آزاد” در حساب عملیاتی خود داشته باشند.
مثال
اگر قیمت تسویه روز آخر برای قرارداد آتی زعفران برابر با ۸۲۰۰ تومان باشد. خریدار چه میزان وجه آزاد می‌بایست داشته باشد؟
ارزش قرارداد = قیمت تسویه* اندازه قرارداد= ۸۲۰۰*۱۰۰= ۸۲۰۰۰۰
خریدار به ازای هر قرارداد می‌بایست ۸۲۰ هزار تومان در حساب عملیاتی خود به‌صورت “وجه آزاد” داشته باشد.
فروشندگان:
- تکمیل فرم گواهی آمادگی تحویل و ارسال آن برای کارگزاری
- تأمین دارائی پایه. فروشندگان می‌بایست به‌اندازه موقعیت‌های بازی که قصد دارند وارد مرحله تحویل نمایند، دارائی پایه به‌صورت گواهی سپرده کالا، در کد بورسی خود مهیا کنند.
مثال
معامله گری ۲ موقعیت باز فروش در قرارداد آتی زعفران نگین دارد. برای ورود به مرحله تحویل چه اقدامی می‌بایست انجام دهد؟
وی باید حداکثر تا ساعت ۱۵:۰۰ روز سررسید قرارداد، به‌اندازه موقعیت باز خود در کد بورسی (سهام) خود گواهی سپرده زعفران نگین داشته باشد.
نکته: تعداد گواهی سپرده کالایی لازم جهت تحویل قرارداد، به‌اندازه قرارداد آتی بستگی دارد. برای هر قرارداد می‌بایست برابر با اندازه قرارداد آتی، گواهی سپرده کالا مهیا شود. در مثال فوق برای هر قرارداد، ۱۰۰ گواهی سپرده زعفران نگین لازم است.
نکته: معامله گر می‌تواند از انبارهای مختلف دارایی پایه (زعفران نگین) را تهیه نماید و فرقی بین گواهی سپرده‌های دارایی پایه (زعفران نگین) از انبارهای مختلف وجود ندارد.
نکته: فروشندگان می‌توانند از طریق سامانه آنلاین سهام، اقدام به خرید گواهی سپرده کالا (زعفران نگین) نمایند.
بیشتر بخوانید: قرارداد آتی نقره
فرم گواهی آمادگی تحویل را چگونه برای کارگزاری ارسال نماییم؟
جهت ارسال فرم گواهی آمادگی تحویل، کافی است وارد سامانه آنلاین آسا شده و از سمت چپ صفحه آیکون آمادگی تحویل را کلیک نمایید. پس از انتخاب سررسید موردنظر، تعداد فرم آمادگی تحویل را ثبت نموده (تعداد فرم آمادگی تحویل برابر با تعداد موقعیت باز و یا تعداد موقعیتی که قصد دارید وارد تحویل نمایید، باشد) و سپس دکمه ارسال را کلیک نمایید.
پس از ارسال فرم آمادگی تحویل، باید با واحد معاملات آتی کالای کارگزاری تماس گرفته و از ارسال فرم گواهی آمادگی تحویل، اطمینان حاصل نمایید.
نکته: معامله گران می‌توانند از همان زمانی که موقعیت باز را اخذ می‌نمایند، اقدام به ارسال فرم گواهی آمادگی تحویل نمایند. در دقایق پایانی مهلت ارسال، ممکن است به دلیل شلوغی سامانه، روند ارسال با اختلال همراه شود؛ بنابراین بهتر است ارسال گواهی سپرده را به دقایق پایانی نسپارید.
فرایند تسویه و تحویل قرارداد آتی کالا
بعد از ساعت ۱۵:۴۵، بورس کالا اقدام به فرایند تحویل و تسویه می‌نماید. چنانچه خریداران و فروشندگان اقدامات لازم را جهت ورود به مرحله تحویل انجام بدهند، تحویل قراردادهای آتی به‌صورت اتوماتیک و غیرحضوری از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود. درواقع اتاق پایاپای وجه قرارداد را از حساب عملیاتی آتی خریدار به حساب عملیاتی آتی فروشنده منتقل می‌نماید و از سوی دیگر، گواهی سپرده کالا را از کد سهام فروشنده به کد سهام خریدار منتقل می‌کند. تقریباً روز کاری بعد، حوالی ظهر وجوه و گواهی سپرده‌ها به ترتیب در حساب عملیاتی فروشنده و کد بورسی خریدار قابل‌مشاهده خواهد بود.
نکته: برداشت گواهی سپرده از حساب بورسی فروشنده بر اساس نقد شونده ترین گواهی سپرده صورت می‌گیرد و تخصیص گواهی سپرده به خریداران به‌صورت تصادفی انجام می‌شود.
اگر خریدار و فروشنده به تعهد خود عمل ننمایند (خریدار موجودی نداشته باشد و فروشنده گواهی سپرده نداشته باشد) چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر هر دوی خریدار و فروشنده نکول (عدم ایفای تعهد) نمایند، تسویه به‌صورت نقدی صورت می‌گیرد؛ یعنی تفاوت قیمت تسویه و قیمت پایانی گواهی سپرده کالا (میانگین موزون قیمت پایانی گواهی سپرده‌های انبارهای مختلف) از طرفی (فردی) که نکول به نفع آن است، برداشت می‌شود و به فردی که نکول به زیانش بوده است، منتقل می‌شود.
نکته: اگر قیمت گواهی سپرده پایین‌تر از قیمت تسویه قرارداد آتی باشد، نکول به نفع خریدار خواهد بود.
نکته: اگر قیمت گواهی سپرده بالاتر از قیمت تسویه قرارداد آتی باشد، نکول به نفع فروشنده خواهد بود.
مثال
در آخرین روز معاملاتی سررسید اسفند، قیمت تسویه برابر با ۱۲۰۰۰ تومان است. در بازار بورس میانگین وزنی قیمت پایانی گواهی سپرده های زعفران نگین برابر با ۱۱۸۰۰ تومان می‌شود. در این حالت قیمت گواهی سپرده در بازار بورس ارزان‌تر از قیمت تسویه آتی است. درواقع به نفع خریدار است که گواهی سپرده را از بازار بورس و نه از طریق قراردادهای آتی تهیه نماید. درنتیجه نکول در این بازار به نفع خریدار است. پس تفاوت قیمت تسویه آتی و قیمت گواهی سپرده زعفران از خریدار به فروشنده منتقل می‌شود.
(قیمت تسویه آتی – قیمت گواهی سپرده)*اندازه قرارداد* تعداد قرارداد
(۱۲۰۰۰-۱۱۸۰۰)*۱۰۰*۱ =۲۰۰۰۰
برای هر قرارداد ۲۰ هزار تومان از حساب خریدار برداشت و به حساب فروشنده منتقل می‌شود.
لازم به ذکر است در این شرایط (نکول) گواهی سپرده بین خریدار و فروشنده جابجا نمی‌شود و در کد بورسی فروشنده باقی می‌ماند. فروشنده می‌تواند گواهی سپرده‌های زعفران خود را طی روزهای آینده، در بازار بورس به فروش برساند.
اگر در فرایند تحویل، خریدار موجودی لازم در حساب عملیاتی خود نداشته باشد، اما فروشنده به تعداد لازم گواهی سپرده زعفران در دارایی های بورسی خود داشته باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
در روز تحویل خریدار می‌بایست به میزان ارزش موقعیت‌های باز خود وجه آزاد در حساب عملیاتی خود داشته باشد. چنانچه خریدار مبلغ لازم را نداشته باشد، در اصطلاح می‌گویند خریدار نکول کرده است. در این حالت بورس ۱ درصد ارزش قرارداد را از حساب خریدار برداشت نموده و به حساب فروشنده واریز می‌نماید. علاوه بر این اگر قیمت پایانی گواهی سپرده زعفران کمتر از قیمت تسویه قرارداد آتی بود این تفاوت را نیز از حساب خریدار برداشت نموده و به حساب فروشنده منتقل می‌کند. در غیر این صورت تنها جریمه ۱ درصدی اعمال خواهد شد.
نکته: کارمزد تسویه و تحویل فروشنده نیز در این حالت بر عهده خریدار خواهد بود.
مثال
در آخرین روز معاملاتی سررسید اسفند، قیمت تسویه برابر با ۱۲۰۰۰ تومان می‌شود. در بازار بورس میانگین وزنی قیمت پایانی گواهی سپرده های زعفران برابر با ۱۱۸۰۰ تومان می‌شود.
در این شرایط جرایم نکول به شرح ذیل خواهد بود:
جریمه ۱ درصد ارزش قرارداد= ارزش قرارداد *۰.۰۱= (۱۲۰۰۰*۱۰۰)*۰.۰۱= ۱۲۰۰۰
جریمه تفاوت بین قیمت پایانی و قیمت تسویه: (قیمت پایانی- قیمت تسویه)*۱۰۰
(۱۱۸۰۰-۱۲۰۰۰)*۱۰۰ =۲۰.۰۰۰
درمجموع (۲۰۰۰۰+۱۲۰۰۰)= ۳۲۰۰۰ تومان جریمه از حساب خریدار برداشت شده و به حساب فروشنده واریز می‌شود.
کارمزد تسویه و تحویل= ارزش قرارداد*۰.۰۰۱۴= (قیمت تسویه *۱۰۰* تعداد قرارداد) * ۰.۰۰۱۴= ۱۲۰۰۰*۱۰۰*۱*۰.۰۰۱۴= ۱۶۸۰
نکته: کارمزد تسویه و تحویل فروشنده از حساب خریدار برداشت می‌شود.
لازم به ذکر است در این شرایط گواهی سپرده بین خریدار و فروشنده جابجا نمی‌شود و در کد بورسی فروشنده باقی می‌ماند. فروشنده می‌تواند گواهی سپرده های زعفران خود را طی روزهای آینده، در بازار بورس به فروش برساند.
اگر در فرایند تحویل، فروشنده گواهی سپرده زعفران در کد بورسی خود نداشته باشد، اما خریدار به میزان لازم وجه آزاد در حساب عملیاتی خود داشته باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
در روز تحویل فروشنده می‌بایست به میزان تعداد موقعیت‌های باز خود ضرب‌در ۱۰۰ واحد گواهی سپرده زعفران در کد بورسی خود داشته باشد. چنانچه فروشنده در کد بورسی خود گواهی سپرده نداشته باشد و یا تعداد کمتری داشته باشد، در اصطلاح می‌گویند فروشنده نکول کرده است. در این حالت بورس ۱ درصد ارزش قرارداد را از حساب فروشنده برداشت نموده و به حساب خریدار واریز می‌نماید. علاوه بر این اگر قیمت پایانی گواهی سپرده زعفران بیشتر از قیمت تسویه قرارداد آتی بود، این تفاوت را نیز از حساب فروشنده برداشت نموده و به حساب خریدار منتقل می‌کند. در غیر این صورت تنها جریمه ۱ درصدی اعمال خواهد شد.
نکته: کارمزد تسویه و تحویل خریدار نیز در این حالت بر عهده فروشنده خواهد بود.
مثال
در آخرین روز معاملاتی سررسید اسفند، قیمت تسویه برابر با ۱۲۰۰۰ تومان است. در بازار بورس میانگین وزنی قیمت پایانی گواهی سپرده‌های زعفران برابر با ۱۱۸۰۰ تومان می‌شود.
در این شرایط جرایم نکول به شرح ذیل خواهد بود:
جریمه ۱ درصد ارزش قرارداد= ارزش قرارداد *۰.۰۱= (۱۲۰۰۰*۱۰۰)*۰.۰۱= ۱۲۰۰۰
جریمه تفاوت بین قیمت پایانی و قیمت تسویه: به دلیل اینکه قیمت پایانی کمتر از قیمت تسویه قرارداد آتی است از این بابت جریمه‌ای به خریدار تعلق نمی‌گیرد.
کارمزد تسویه و تحویل= ارزش قرارداد*۰.۰۰۱۴= (قیمت تسویه *۱۰۰* تعداد قرارداد) * ۰.۰۰۱۴= ۱۲۰۰۰*۱۰۰*۱*۰.۰۰۱۴= ۱۶۸۰
سخن آخر
در بازار آتی کالا، عموماً درصد کمی از قراردادها وارد فرایند تحویل میشوند. درواقع آربیتراژگران و پوشش‌دهندگان ریسک که سهم کمی از موقعیت‌های بازِ بازار را به خود اختصاص داده‌اند، برخلاف نوسان گیران، موقعیت خود را تا روز سررسید قرارداد، حفظ نموده و وارد فرایند تحویل میشوند. بااین‌حال همواره این احتمال وجود دارد که آربیتراژگران و پوشش‌دهندگان ریسک در روز سررسید، با نکول طرف مقابل مواجه شوند. البته وجود جرائم نکول و دریافت مابه‌التفاوت قیمت تسویه و قیمت پایانی، شرایطی را برای معامله گران ایجاد می‌نماید که حتی باوجود نکول طرف مقابل، پوشش‌دهنده ریسک یا آربیتراژگر، به هدف خود از اخذ موقعیت، نائل شود.
در قراردادهای اتی بیشتر سرمایه گذاران با هدف نوسان گیری وارد بورس میشوند بخصوص در مورد کالاهایی نظیر زعفران و یاسکه که پیش بینی میکنند در روزهای اتی با افزایش قیمت این نوع کالاها مواجه خواهند شد مثلا زعفران عموما در اوایل پاییز با کاهش قیمت که فصل برداشت است مواجه می شود و همین طور زیره بستگی به تحلیل های سرمایه گذار از شرایط اقتصادی بازار ان کالا دارد
با سلام، به نظرم قرار داد های آتی با این که ریسک بالایی دارند اما با تحلیل های خوب سودی بالایی دارند.
سلام.. میشه در مورد اوراق بدهی مطلب بزارید؟
سلام دوست عزیز
جهت کسب اطلاع از نحوه سرمایه گذاری در اوراق بدهی لطفا به مطلب سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی مراجعه و مطالعه بفرمائید.
کجا میتونم اطلاعات بیشتری در مورد آتی بدست بیارم؟
سلام دوست عزیز
جهت کسب اطلاع بیتشتر در ارتباط با قرارداد و معاملات در آتی به مطلب همه چیز درباره قرارداد آتی سبد سهام: بخش اول آشنایی با مفاهیم آتی سبد سهام ،معرفی قرارداد آتی سبد سهام و شرایط معامله آن در بلاگ بآشگاه مراجعه بفرمائید.
توجه توجه؛ دربازار آتی کالا'عموما درصد کمی از قراردادها وارد فرایند تحویل میشوند!!