ترازنامه چیست و چه کاربردی دارد؟

صورت‌های مالی شرکت‌ها از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است اما اساسی‌ترین بخش‌های آن صورت سود و زیان، ترازنامه، صورت جریان وجه نقد، صورت سود و زیان جامع و یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی هستند. با توجه به این که «ترازنامه» برای کاربران بورس، به خصوص در بحث تحلیل بنیادی، اهمیت بالایی دارد، در این مقاله به صورت تخصصی خواهیم آموخت که ترازنامه چیست و چه کاربردی دارد؟ فرمول محاسبه آن چیست و از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

ترازنامه چیست؟

ترازنامه را می‌توان مهم‌ترین بخش صورت مالی در حسابداری دانست. به طور خلاصه ترازنامه نشان می‌دهد که یک شرکت چه میزان دارایی، بدهی و سرمایه دارد و چگونه می‌تواند از طریق دارایی‌ها، بدهی‌ها را کاهش دهد یا از طریق انتشار سهام، بودجه مورد نیاز را تامین کند. همچنین ترازنامه میزان مالکیت شرکت و حقوق صاحبان سهام را هم (در یک بازه زمانی مشخص) به نمایش می‌گذارد.

گاهی ممکن است فردی زمان صحبت از میزان دارایی و بدهی‌های شرکت، از نام‌های دیگر ترازنامه مثل: «بیلان» یا «صورت وضعیت مالی» استفاده کند.

بیلان یک کلمه فرانسوی با معنایی تقریبا برابر ترازنامه است که بیشتر در اصطلاحات بانکی کاربرد دارد. صورت وضعیت مالی، عبارتی شناخته‌شده‌تر است که دقیقا مفهوم ترازنامه را منتقل می‌کند. همچنین معادل انگلیسی ترازنامه، عبارت «Balance Sheet» است.

به هر حال در مباحث حسابداری، واژه «ترازنامه» به عنوان استانداردی برای این موضوع در نظر گرفته شده است. نام‌های دیگر ترازنامه تنها کاربرد زبانی دارد و به صورت رسمی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

بخش‌های اصلی ترازنامه

ترازنامه به دو بخش اصلی «دارایی» و «بدهی» تقسیم می‌شود. طبق تصویر زیر در سمت راست ترازنامه دارایی‌ها و در سمت چپ، بدهی‌های شرکت و حقوق صاحبان سهام مشخص می‌شود. در ادامه مفهوم سه مورد دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سهام را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.

دارایی در ترازنامه

منظور از دارایی در ترازنامه، هر کالا، موجودی یا مهارتی است که برای شرکت ارزش اقتصادی دارد. دارایی‌ها ممکن است مشهود (مثل ملک و کالا) یا نامشهود (مثل حق اختراع) باشند. دارایی در ترازنامه به دو بخش:

«دارایی جاری» و «دارایی غیر جاری» تقسیم می‌شود.

• دارایی جاری در ترازنامه: وجه نقد، حساب‌های شرکت که قابلیت نقدشوندگی در یک دوره زمانی (مثلا یک سال) را دارند، اوراق بهادار قابل فروش و از این قبیل موارد را دارایی جاری می‌گویند. دقت کنید که دارایی‌های جاری در ترازنامه به ترتیب میزان نقدشوندگی درج می‌شوند. هر دارایی که قابلیت نقدشوندگی بیشتری داشته باشد، در ستون بالاتری قرار می‌گیرد.
• دارایی غیر جاری در ترازنامه: دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و در کل هر دارایی که در یک بازه زمانی (معمولا یک سال) نمی‌تواند تبدیل به وجه نقد شود را دارایی غیر جاری می‌گوییم.

بدهی در ترازنامه

هر چیزی که برای شرکت بار اقتصادی داشته باشد، با عنوان بدهی در ترازنامه شناسایی می‌شود. این موضوع می‌تواند شامل تعهد خرید کالا یا تعهد پرداخت (مثل پرداخت اقساط وام) باشد؛ چرا که هر دو این موارد منجر به خروج وجه نقد از شرکت خواهند شد. بدهی در ترازنامه به دو بخش «بدهی جاری» و «بدهی غیر جاری» تقسیم می‌شود.

• بدهی جاری: تعهدات مالی که در یک بازه زمانی مشخص (معمولا یک سال مالی) باید پرداخت شوند را بدهی جاری می‌گویند. دقت کنید که سررسید این بدهی‌ها طی یک سال مالی آینده است و شرطی برای به تعویق انداختن موعد سررسید آن‌ها وجود ندارد. معمولا هزینه‌ای که بابت تهیه موارد خام پرداخت می‌شود، در دسته بدهی‌های جاری است و باید در بازه زمانی کمتر از یک سال تسویه شود.
• بدهی غیر جاری: بدهی‌هایی که موعد پرداخت آن‌ها بیش از یک سال مالی است را بدهی غیر جاری می‌گوییم. مثلا وام‌های بانکی که تسویه آنها بیش از یک سال مالی به طول می‌انجامد در این دسته قرار دارند.

حقوق صاحبان سهام در ترازنامه

حقوق صاحبان سهام در ترازنامه اشاره به خالص دارایی شرکت دارد. اما دلیل آن چیست؟ ما عایدی شرکت را در یک سال مالی با عنوان «دارایی» شناسایی کردیم. حال بخشی از این دارایی از طریق «بدهی» از شرکت خارج می‌شود. بنابراین باقی‌مانده مبلغ را می‌توان خالص دارایی شرکت دانست. حقوق صاحبان سهام در ترازنامه را «حقوق مالکانه» هم می‌نامند. حقوق صاحبان سهام در ترازنامه شامل سهام ممتاز، سود انباشته و سهام خزانه می‌شود.

• سهام ممتاز: صاحبان سهام ممتاز از حقوق بیشتری نسبت به دارندگان سهام عادی برخوردارند. مثلا دریافت سود سهام با نرخ مشخص یا برخورداری از اولویت دریافت حقوق در صورت ورشکستگی شرکت، گفتنی است که سهام ممتاز در تمام ترازنامه‌ها در بخش «حقوق صاحبان سهام» قرار نمی‌گیرد. اگر سهام ممتاز قابلیت بازخرید نداشته باشد، دائمی است و به عنوان حقوق صاحبان سهام در ترازنامه شناسایی می‌شود اما اگر سهام ممتاز قابلیت بازخرید با مبلغ مشخصی داشته باشد در بخش بدهی‌ها قرار می‌گیرد.
• سود انباشته: همان طور که می‌دانید بخشی از سود شرکت، پس از برگزاری مجامع عمومی عادی بین سهامداران تقسیم می‌شود. آن بخشی که باقی می‌ماند را در ترازنامه با عنوان سود انباشته می‌شناسیم. پس سود انباشته را می‌توان سود خالص توزیع نشده از ابتدای زمان فعالیت دانست که اصطلاحا به آن «سود نقدی توزیع نشده» هم می‌گویند.
• سهام خزانه: سهامی که توسط خود ناشر خریداری و اما ابطال نمی‌شود، سهام خزانه نام دارد. سهام خزانه سود دریافت نمی‌کند، سرمایه‌گذاری تلقی نمی‌شود و تنها حقوق صاحبان سهام را کاهش می‌دهد.

معادله کاربردی در ترازنامه

معادله کاربردی در ترازنامه، میزان دارایی شرکت را با کمک بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام مشخص می‌کند و فرمول آن به شرح زیر است:

دارایی‌ها= بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام

برای مثال اگر یک شرکت ۴۰۰ میلیون ریال وام بانکی ۵ ساله دریافت کند، دارایی وی (معمولا وجه نقد) ۴۰۰ میلیون ریال افزایش می‌یابد. در مقابل بدهی هم (بدهی بلندمدت)، ۴۰۰ میلیون ریال افزایش خواهد یافت. به این ترتیب معادله دو طرف ترازنامه برابر می‌شود.

حال اگر این شرکت ۱ میلیارد ریال از سهامداران دریافت کرده باشد، دارایی‌ها و حقوق صاحبان سهام (هر دو) به همین میزان افزایش خواهند یافت و باز هم معادله دو طرف ترازنامه برابر خواهد شد.

اگر درآمدهای شرکت از بدهی‌ها پیشی بگیرد، این مبلغ به حقوق صاحبان سهام اضافه می‌شود، که نشان می‌دهد دارایی خالص سهامداران به چه میزان است.

کاربرد ترازنامه

کاربرد ترازنامه ترازنامه بخشی از صورت‌های مالی هر شرکت است که وجود آن ضروری است و البته کاربردهای گوناگونی دارد اما کاربرد ترازنامه برای سرمایه‌گذاران بورسی مربوط به تحلیل بنیادی است. تحلیل‌گران بنیادی با کمک «صورت سود و زیان»، «ترازنامه»، «صورت جریان وجه نقد» و «صورت سود و زیان جامع» متوجه تناسب بین دارایی، بدهی و سودهی شرکت می‌شوند.

ترازنامه نشان‌ می‌دهد که شرکت درگذشته چگونه عمل کرده است و چه رشدی در آینده خواهد داشت. همچنین با مقایسه ترازنامه چند سال متمادی یک شرکت، می‌توان متوجه روند و تغییرات میزان دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سهام آن شرکت شد. به عبارت دیگر کاربرد ترازنامه در تشخیص و پیش‌بینی سودآور بودن یا نبودن شرکت در آینده است.

دسترسی به ترازنامه

برای دسترسی به ترازنامه شرکت‌های بورسی به سایت کدال به آدرس codal.ir مراجعه کنید. روی تب «جست‌وجوی اطلاعیه‌ها» کلیک و نماد شرکت مد نظر را جست‌وجو کنید. در بخش گروه اطلاعیه، گزینه «اطلاعات و صورت مالی سالانه» را انتخاب و روی کلید «جست‌وجو» کلیک کنید. لیست صورت‌های مالی شرکت را از آخرین تاریخ به قبل مشاهده خواهید کرد.

سخن آخر

در آخر برای درک این که ترازنامه چیست و چه کاربردی دارد، می‌توان چند تعریف زیر را در نظر گرفت:

• ترازنامه یک صورت مالی است که گزارش دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام را ارائه می‌دهد.
• ترازنامه وضعیت مالی شرکت، از جمله مالکیت و بدهکاری را نشان می‌دهد.
• تحلیلگران بنیادی از ترازنامه در کنار سایر صورت‌های مالی برای ارزیابی شرکت و محاسبه نسبت‌های مالی استفاده می‌کنند.