بورس چیست؟ انواع بازار بورس در ایران

فعالیت در بازار بورس بدون شناخت این بازار و آشنایی با ابعاد گسترده آن، امکان‌پذیر نیست. در واقع بدون شناخت بستری که در آن فعالیت می‌کنیم، همه فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های ما می‌تواند بیهوده جلوه کند. در این مطلب با مفاهیم پایه‌ای بازار بورس، چیستی این بازار و ابعاد مختلف آن می‌پردازیم. برخی از مفاهیم اولیه بورسی، ارکان‌ها و نهادهای مختلف وابسته به بورس و وبسایت‌های مهم بورسی می‌پردازیم.

---

ویدئو آشنایی با بازار بورس

---

بورس چیست؟

در یک تعریف ساده می‌توان گفت، بورس بازاری است که در آن دارایی‌های واقعی و مالی فرایند کشف قیمت و خرید و فروش را طی می‌کنند. در مورد کارکردهای اصلی بازار بورس به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدیریت انتقال ریسک
• شفافیت بازار
• کشف قیمت
• ایجاد بازار رقابتی

بازار بورس در واقع به دنبال جمع‌آوری سرمایه‌ها و پس‌اندازهای کوچک، برای تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های اقتصادی است. فعالیت‌ سرمایه‌گذاران در این بازار، تکمیل‌کننده چرخ‌دنده‌های ریز و درشت اقتصاد کشور خواهد بود.

فلسفه شکل‌گیری بورس چیست؟

فلسفه تشکیل بازار بورس در بستر اقتصاد جهانی، ایجاد فضایی منجسم و قانونی با نظارت کامل و شفافیت بالا برای انجام معاملات انواع اوراق بهادار بود. در یک نگاه کلی می‌توان نتیجه گرفت که مبنای فعالیت بازار بورس بر مفهوم شراکت و تقسیم سود استوار است.  با این حال، نمی‌توان از تاثیر چشمگیر این بازار در رونق اقتصاد کشورها چشم‌پوشید. در واقع بازار بورس، با تجمیع سرمایه‌های خرد و کلان از سرمایه‌گذاران مختلف، چرخه‌های کوچک و بزرگی از گوشه‌های مختلف اقتصاد کشورها را به حرکت درمی‌آورد و فرصتی برای رشد دو طرف معامله ایجاد می‌کند.

انواع بازار بورس در ایران

بازار بورس ایران به ۴ بازار مختلف بورس کالا، بورس اوراق بهادار، بورس انرژی و فرابورس تقسیم می‌شود. در هر یک از این بازارها، شرکت‌های مختلفی با شرایطی مشخص و تعریف‌شده حضور دارند و کالاهای متفاوتی هم مورد معامله قرار می‌گیرند.

•  بورس کالا

بورس کالا بستری قانون‌مند، شفاف و مطمئن برای معاملات کالاهای مختلفی شامل مواد خام و مواد اولیه مانند انواع فلزات، نفت و مشتقات آن، محصولات کشاورزی و … است. علاقه‌مندان به حضور در این بازار باید حتما کد معاملاتی بورس کالا را دریافت کنند. توجه کنید که این کد با کد بورسی متفاوت است. علاقه‌مندان به فعالیت در این بازار می‌توانند اطلاعیه‌های عرضه مربوط به بازارهای مختلف بورس کالا را در وبسایت رسمی این بازار به آدرس www.ime.co.ir مشاهده کنند.

•  بورس اوراق بهادار

در بورس اوراق بهادار که به بازار بورس هم معروف است، محلی برای معامله دارایی‌هایی چون سهام‌ شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سرمایه، اوراق مشارکت و …. است. این بازار، به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود که شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر یک از این دو بازار و همچنین تابلوی اصلی و فرعی آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. معامله‌گران بازار بورس اوراق بهادار می‌توانند برای کسب اطلاعات جامع در مورد سهام شرکت‌های مختلف و عملکرد آن‌ها از وبسایت مدیریت فناوری بورس تهران به آدرس www.tsetmc.com مراجعه کنند.

• بورس انرژی

بورس انرژی بازاری است که در آن معاملات مربوط به حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز، برق و … و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها انجام می‌شود. این بازار متمرکز فرصتی برای سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی فراهم کرده است که بتوانند در بستری شفاف و کارآمد با نقدشوندگی بالا فعالیت کنند. متقاضیان فعالیت در بازار بورس انرژی می‌توانند اخبار تکمیلی و اطلاعیه‌های این بازار را از وبسایت www.irenex.ir پیگیری کنند.

• فرابورس

فرابورس بازاری است با ساختاری مشابه با بازار بورس با این تفاوت که شرایط پذیرش شرکت‌های مختلف و فعالیت سرمایه‌گذاران در این بازار، ساده‌تر از بورس است. شرکت‌هایی که شرایط ورود به بازار بورس را ندارند، معمولا سهام‌شان را به بازارهای مختلف فرابورس عرضه می‌کنند. دارایی‌های که در این بازار عرضه می‌شوند، اوراق بهادار مربوط به شرکت‌های پذیرفته‌شده است.

مزایای بورس چیست؟

سرمایه‌گذاری در بورس علاوه بر ناشران اوراق بهادار، برای سرمایه‌گذاران هم مزایایی متعدد به همراه دارد. در کنار ایجاد زمینه‌ای مناسب برای فعالیت‌های مالی و کسب سود از آن می‌توان به موارد دیگری هم اشاره کرد، از جمله:

• شفافیت بالای عملکرد شرکت‌ها و ارائه گزارش‌های متعدد
• نظارت مستقیم سازمان بورس و ارواق بهادار بر روند معاملات
• برخورداری از حمایت قانونی در معاملات در صورت بروز تخلف
•  امکان فعالیت مستقیم و غیرمستقیم برای بهره‌مندی از رشد بازار
• حفظ ارزش دارایی سرمایه‌گذاران در برابر اثر مخرب تورم
• نقدشوندگی بالای دارایی‌ها در بازار بورس
• به کارگیری سرمایه‌های خرد در بازار سرمایه
•  برخورداری از برنامه‌های مختلف معافیت مالیاتی
• مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به شرکت
• بهره‌مندی از رشد اقتصادی صنایع مختلف

آشنایی با مفاهیم اولیه بورس و سرمایه‌گذاری

یکی از مهم‌ترین عوامل در کسب بازدهی مناسب از بازار سرمایه و موفقیت در بورس، کسب دانش مالی است. در واقع کسب یک دیدگاه جامع نسبت به بازار بورس و شناخت اجزا آن را می‌توان از مبانی یک سرمایه‌گذاری موفق به شمار آورد. در این مسیر، ابزارهای مختلفی هم برای کسب سود و پوشش اهداف مالی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دارد. در همین راستا و به منظور افزایش آگاهی سرمایه‌گذاران در مورد جزئیات بازار سرمایه، در ادامه به برخی از اصطلاحات مهم و پایه‌ای این بازار می‌پردازیم.

۱- کد بورسی

همه کاربران بازار سرمایه برای حضور در این بازار و خرید و فروش سهام باید با شناسه‌ای منحصر به فرد به نام کد بورسی شناسایی شوند. این کد،  ترکیبی از  سه حرف اول نام خانوادگی افراد و ۵ عدد به صورت تصادفی تشکیل شده است. کد بورسی تنها یک‌بار برای هر سرمایه‌گذار صادر می‌شود و در صورت فراموشی آن، امکان بازیابی دارد.

۲- نماد معاملاتی

برای تسهیل معاملات و سرعت بخشیدن به فرآیند خرید و فروش سهام در بورس، برای هر یک از شرکت‌های حاضر در این بازار یک نماد معاملاتی در نظر گرفته شده است که از نام شرکت و صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند، گرفته شده است. معامله سهام هر شرکت با جست‌وجوی نماد آن در سامانه‌های معاملاتی امکان‌پذیر است.

۳- شاخص بورس

شاخص بورس، کمیتی است که وضعیت کلی بازار بورس و تغییرات ایجاد شده در این بازار در بازه‌های زمانی مختلف را نشان می‌دهد. سرمایه‌گذاران برای بررسی جنبه‌های مختلف تغییرات بازار سرمایه از شاخص‌های مختلفی چون شاخص کل قیمت، شاخص بازده نقدی، شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، شاخص هم‌وزن و … استفاده می‌کنند.

۴- کارگزار ناظر

معاملات بازار سرمایه در ایران، با واسطه‌گری کارگزاری‌ها (کارگزار ناظر) انجام می‌شود. انتخاب کارگزار ناظر، پس از دریافت کد بورسی یکی از اولین گام‌ها برای فعالیت در بورس و انجام معاملات در این بازار به شمار می‌رود.

۵-  صندوق سرمایه‌گذاری

بازار بورس ابزارهای مختلفی برای سرمایه‌گذاری در اختیار افراد قرار داده است که یکی از پرطرفدارترین آن‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. صندوق‌ها با ساده‌سازی فرایند سرمایه‌گذاری در بورس، امکان کسب سود با فعالیت عیرمستقیم در این بازار را فراهم کرده‌اند. در این صندوق‌ها معامله‌گران حرفه‌ای و متخصصان بازار سرمایه، وظیفه مدیریت دارایی سرمایه‌گذاران را بر عهده دارند. صندوق های سرمایه گذاری انواع مختلفی دارند و فرصتی برای طیف گسترده‌ای از سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند که از رشد بازار سرمایه، به سود برسند.‌

ارکان و نهادهای بورسی

ارکان و نهادهای مختلفی پیرامون بازار سرمایه ایران وجود دارند که اشنایی با آن‌ها برای سرمایه‌گذاران اهمیت بالایی دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.

۱- شورای عالی بورس

شورای عالی بورس، بالاترین رکن بورس اوراق بهادار است. مهم‌ترین وظیفه این نهاد، تصویب سیاست‌های کلان و خط مشی‌های بازار و نظارت بر اجرای قوانین است. شورای بورس شامل اعضای زیر است:

وزیر امور اقتصاد و دارایی در سمت رئیس شورا، وزیر بازرگانی، رئیس بانک مرکزی، روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در سمت دبیر شورا و سخنگوی سازمان، ۳ نفر خبره مالی از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار به پیشنهاد وزیر امور اقتصاد و دارایی و تصویب هیئت وزیران، یک نفر خبره از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط و تصویب هیئت وزیران برای هر بورس کالا.

۲- سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار، یک موسسه عمومی غیردولتی است که شخصیت حقوقی و مالی مستقلی دارد. این سازمان، توسط یک هیئت مدیره ۵ نفره از کارشناسان بخش غیردولتی اداره می‌شود. این افراد دارای حسن شهرت و تجربه در رشته‌های مالی هستند و با پیشنهاد رئیس شورای عالی بورس و تصویب این شورا تعیین می‌شوند. از جمله اهداف ایجاد سازمان بورس و اوراق بهادار، تدوین قوانین و مقررات مشخص و نظارت بر اجرای آن‌ها، زیر نظر شورای عالی بورس بوده است.

۳-  بورس اوراق بهادار تهران

بورس اوراق بهادار تهران، یکی دیگر از ارکان مهم بازار سرمایه ایران است. این نهاد یک شرکت سهامی عام انتفاعی است که عملیات اجرایی بورس اوراق بهادار را بر عهده دارد. ایجاد بستری منصفانه، کارامد و شفاف با ابزارهای متنوع از مهم‌ترین ماموریت‌های این سازمان به شمار می‌رود. تشکیل، سازماندهی و اداره بازار بورس اوراق بهادار، پذیرش اوراق بهادار، وضع و اجرای ضوابط حرفه‌ای و انضباطی برای اعضا، نظارت بر فعالیت اعضا و نظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار و … از جمله وظایف این نهاد است.

۴- شرکت مدیریت فناوری بورس تهران

وبسایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی TSETMC.com  یکی از پرطرفدارترین و کاربردی‌ترین مراجع، در میان فعالان بازار سرمایه است. اصلی‌ترین وظیفه این شرکت، راهبری عملیاتی و فنی سامانه رایانه‌ای بورس است.

۵- شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه یا به اختصار سمات، یکی دیگر از نهادهای مهم بازار سرمایه است که امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال، مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه معاملات را برعهده دارد. این نهاد زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند.

۶- شرکت‌های سرمایه‌گذاری

شرکت‌های سرمایه‌گذاری، از دیگر نهادهای مالی مهم و کلیدی بازار سرمایه هستند. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و حرفه‌ای، به مدیریت دارایی افرادی مشغول هستند که نمی‌خواهند به صورت در بازار بورس فعالیت کنند. وظیفه این شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری وجوه جمع‌آوری شده از مشتریان در ترکیبی مشخص از اوراق بهادار مختلف است.

۷- صندوق‌های سرمایه‌گذاری

از دیگر نهادهای مهم و کلیدی بازار سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. صندوق‌ها بنا بر تعریف ماده ۱ بند ۲۰ قانون بازار اوراق بهادار، نهادهایی مالی هستند که فعالیت اصلی آن‌ها سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار است. خریداران واحدهای یک صندوق، در سود و زیان عاید از این سرمایه‌گذاری شریک هستند. وجوه دریافتی از سرمایه‌گذاران در این صندوق‌ها تجمیع و در ترکیب متنوعی از اوراق بهادار و سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌شود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری، گزینه‌ای مناسب برای افرادی که دانش مالی کافی یا فرصت کافی برای مدیریت سرمایه خود را ندارند.

معرفی وبسایت‌های کاربردی برای فعالان بازار بورس

یکی از مهم‌ترین سوالات فعالان بازار سرمایه، به ویژه در ابتدای ورود به این بازار این است که اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل بازار سرمایه را، از چه منابعی به دست آورند. در ادامه مطلب به این سوال پاسخ می‌دهیم و برخی از وب سایت‌های پرطرفدار و کاربردی برای کسب اطلاعات بورسی را به شما معرفی می‌کنیم.

۱. سایت مدیریت فناوری بورس تهران

همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردیم، وب سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی www.tsetmc.com  یکی از جامع‌ترین مراجع برای کسب اطلاعات در مورد نمادهای معاملاتی است. سرمایه‌گذاران می‌توانند در این وبسایت می‌توانید به آمار و نمودارهای مربوط به معاملات روزانه سهام، وضعیت بازارهای مختلف بورس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و … دسترسی داشته باشند. به علاوه این امکان وجود دارد که از این اطلاعات برای تحلیل بهتر بازار سرمایه و انتخاب سهام مناسب برای انجام معاملات در این بازار استفاده کنند.

۲. سایت کدال

سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران یا کدال به نشانی www.codal.ir  ی دیگر از وبسایت‌های پرکاربرد بازار سرمایه است.  اطلاعات و گزارش‌های مالی شرکت‌های بورسی در این وبسایت جمع‌آوری و منتشر می‌شود.

۳. سایت فیپیران

مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران یا فیپیران به نشانیwww.fipiran.com  از دیگر مراجع کسب اطلاعات قابل اعتماد برای فعالیت در بازار سرمایه است. اطلاعات منتشرشده در این وبسایت، شامل مواردی چون وضعیت معاملات سهام در بورس، شاخص‌های مختلف این بازار، اطلاعات جامع انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و .. است.

 

۱. خبرگزاری بازار سرمایه ایران

سایت www.sena.ir  پایگاه خبری بازار سرمایه است و جایگاه بالایی در میان سایت‌هایی  دارد که اخبار بازار را پوشش می‌دهند. همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردیم، فعالیت در بازار سرمایه به اخبار و اطلاعات گره خورده است. سرمایه‌گذاران می‌توانند برای دسترسی به اخبار قابل اعتماد و اطلاع از جریان‌های پیرامون بازار سرمایه، به این وبسایت مراجعه کنند.

۲. وبسایت سازمان بورس و اوراق بهادار

یکی از منابع مهم کسب اطلاعات پیرامون بازار سرمایه، سایت www.seo.ir (وبسایت سازمان بورس و اوراق بهادار) است. اطلاعاتی که در این سایت منتشر می‌شود شامل برنامه‌های آموزشی سازمان بورس، معرفی نهادهای فعال، معرفی و اطلاعات تماس سازمان‌های فعال در بازار سرمایه، قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها و … است.

۳. وبسایت فرابورس ایران

یکی دیگر از بازارهای مهم فعال در اقتصاد ایران، بازار فرابورس است. وبسایت این بازار به آدرس www.ifb.ir مرجعی برای کسب اطلاعات در مورد این بازار و عرضه‌های مربوط به آن است. در این وبسایت اطلاعات شرکت‌های فعال در فرابورس، قوانین و مقررات، آیین‌نامه بازارهای مختلف فرابورس، اطلاعات نمادها و … منتشر می‌شود.

۴. بورس کالای ایران

بورس کالا هم یکی دیگر از بازارهای مهم و پرطرفدار در میان سرمایه‌گذاران است. اطلاعیه‌های مختلف مربوط به این بازار در وبسایت بورس کالا به آدرس www.ime.co.ir منتشر می‌شود. این اطلاعات شامل مواردی چون عرضه کالاهای جدید، محدودیت‌های خرید، آمار معاملات، قوانین و مقررات و … است.

چگونه در بورس سرمایه‌گذاری کنیم؟

اولین قدم برای فعالیت در بازار بورس و سرمایه‌گذاری، دریافت کد بورسی است. شما می‌توانید با مراجعه به سامانه اکسپرس به آدرس www.ex.agah.ir فرایند احراز هویت و دریافت کد بورسی خود را به صورت کاملا آنلاین و غیرحضوری، تکمیل کنید. پس از دریافت کد بورسی، با نام کاربری و رمز عبور تعریف‌شده خود می‌توانید با استفاده از سامانه آنلاین آساتریدر، معاملات خود را در بازار سرمایه آغاز کنید.

---

سخن آخر

بازار بورس، بستری جذاب و هیجان‌انگیز است که در عین سودآور بودن ریسک کاهش سرمایه هم در آن وجود دارد. یکی از شروط کسب بازدهی از این بازار کسب اطلاعات قابل اعتماد و شناخت مطلوب آن است. در این مقاله تلاش کردیم شما را با بازار بورس و جنبه‌های مختلف آن آشنا کنیم. فراموش نکنید که راهنمای کامل سرمایه گذاری در بورس برای تازه‌واردان، می‌تواند شروعی برای آشنایی با این بازار و نحوه سرمایه‌گذاری در آن باشد. برای آشنایی بیشتر با بازار بورس و مبانی سرمایه‌گذاری موفق در این بازار، از دوره‌های آموزشی کارگزاری آگاه استفاده کنید.

سوالات متداول: 

بورس چیست؟

در یک تعریف ساده می‌توان گفت، بورس بازاری است که در آن دارایی‌های واقعی و مالی فرایند کشف قیمت و خرید و فروش را طی می‌کنند.

چگونه می توان در بورس سرمایه‌گذاری کرد؟

علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در بازار بورس می‌توانند، پس از احراز هویت در سامانه سجام و دریافت کد بورسی از کارگزاری آگاه، معاملات خود را در بازار سرمایه آغاز کنند.