در بازار سرمایه، اوراق بهادار با نام‌های گوناگون مورد معامله قرار می‌گیرند.در این میان یکی از نام‌هایی که ممکن است زیاد به گوش شما خورده باشد، اوراق صکوک یا اوراق مرابحه است. این اوراق به منظور تامین سرمایه با رعایت اصول و قوانین در چهارچوب اسلامی در نظر گرفته شده‌اند.در این مقاله قصد داریم که در ابتدا به معرفی اوراق مرابحه بپردازیم و در ادامه انواع آن را بررسی کنیم.
تعریف اوراق مرابحه چیست؟
برای اوراق مرابحه تعاریف متعددی ارائه شده است اما برای تعریف این اوراق می‌توانیم این گونه بیان کنیم که: اوراق مرابحه یک نوع از اوراق بهادار است که دارندگان آن به صورت مشاع، صاحب دارایی یا دینی هستند که این فرآیند بر اساس قرارداد مرابحه صورت گرفته است. در نظر داشته باشید که اوراق مرابحه دارای بازدهی ثابت و در بازار ثانویه قابل معامله هستند.
برای درک بهتر این موضوع ابتدا باید به اوراق صکوک بپردازیم. این کلمه جمع عبارت صک است. در فرهنگ فقه اسلامی این عبارت معمولا برای انواع سفته، سند و حواله های مالی به کار می‌روند. در اصل صک به عنوان سندی برای بدهی مالی به شمار می‌آید. از اوراق صکوک به عنوان اوراق قرضه در کشورهای اسلامی یاد می‌شود که این اوراق دارای انواع مختلفی نظیر اصطناع، مشارکت، مضاربه، صلم و …است.
در فرآیند قرارداد مرابحه فروشنده مبلغ تمام‌شده کالا را با در نظر گرفتن هزینه‌های نگهداری و حمل و نقل، به اطلاع خریدار می‌رساند و برای دریافت سود نیز درخواست مبلغ اضافی می‌کند. به عنوان مثال فروشنده می‌گوید که قیمت تمام‌شده محصول من ۵۰ هزار تومان است و من این محصول را با قیمت ۶۰ هزار تومان در اختیار شما قرار خواهم داد. در این بین شخص خریدار می‌تواند مبلغ معامله را هم به صورت نقد هم اقساط به فروشنده بدهد. در صورت واریز وجه به صورت اقساط، طبیعتا سود بیشتری برای فروشنده را اتخاذ می‌کند. نکته حائز اهمیت این است که شخص خریدار باید قیمت اصلی کالا و نرخ سود آن را در زمان معامله داشته باشد. اگر در این میان فروشنده اطلاعات اشتباهی را ارائه داده باشد، طبق اصل خیار فسخ می‌توان قرارداد موجود را فسخ کرد.
بررسی انواع اوراق مرابحه یا صکوک مرابحه
بعضی از دولت‌های کشورهای اسلامی، اوراق مرابحه یا اوراق بهادار اسلامی را تحت عنوان اوراق قرضه به فروش می‌رسانند تا معاملات مد نظر در چهارچوب قوانین اسلامی انجام شود. این کار به اشکال مختلفی انجام می‌شود که در ادامه قصد داریم به انواع مرابحه اشاره کنیم:
-
اوراق مرابحه تامین مالی
همان طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، از اوراق مرابحه برای تامین منابع مالی استفاده می‌شود. در برخی اوقات دولت‌های کشورهای اسلامی سرمایه کافی برای خرید مایحتاج خود را ندارند و در این لحظه از اوراق مرابحه برای تامین مالی نیز استفاده می‌شود. در همین راستا به مراحل زیر دقت کنید:
سازمان، یک شرکت یا موسسه‌ای را تحت عنوان واسطه انتخاب یا تأسیس می‌کند. این شرکت وظیفه دارد که اوراق را به اندازه سرمایه مورد نیاز دولت منتشر کند و به فروش برساند. در این میان این شرکت مایحتاج سازمان مورد نظر را به صورت نقدی خریداری می‌کند و تحت عنوان دارندگان اوراق، با لحاظ کردن مبلغ جزئی به عنوان سود به قیمت محصول، آن را به شکل اقساط به دارندگان اوراق می‌فروشد. در ادامه سازمان باید در سررسیدهای زمانی مشخص‌شده، این اقساط را از طریق شرکت تأسیس‌شده به دارندگان اوراق برساند.
-
اوراق مرابحه تامین نقدینگی
در این زمینه ادعاهایی هست مبنی بر این که این روش از ابتکارهای بخش خصوصی اقتصاد مالزی اتخاذ شده و برای اولین بار توسط آن‌ها به اجرا درآمده است. در این روش اوراق به منظور تامین مالی نیز منتشر شده و به فروش می‌رسد. در این روش یک شرکت تحت عنوان واسط وجود دارد که منابع نقدی را با به فروش رساندن اوراق به مردم، دریافت می‌کند و آن را به سازمان دولتی مد نظر ارائه می‌کند و صاحب بخشی از دارایی‌های سازمان می‌شود. می‌توان این طور گفت که سازمان دولتی بخشی از اموال خود را به فروش می‌رساند و هزینه حاصل از آن را به صورت نقد دریافت می‌کند. درنهایت همان اموال را مجدد به شکل نسیه و با پرداخت مبلغ اضافه‌ای به عنوان سود، بازخرید می‌کند.
به عنوان مثال یک کارخانه را در نظر داشته باشید که در حال حاضر نیاز به تامین ۵ میلیارد تومان نقدینگی دارد. در این میان یک شرکت واسط تأسیس یا انتخاب می‌شود، امور فروش اوراق مرابحه را بر عهده می‌گیرد، اوراق را به مردم می‌فروشد و پول حاصل از آن را جمع آوری می‌کند، در اختیار کارخانه می‌گذارد و دستگاهی به این ارزش را به وکالت از صاحبان موسسه به مبلغ ۵ میلیارد تومان خریداری می‌کند و مجددا همان دستگاه را به ارزش ۶ میلیارد تومان به صورت اقساط به موسسه می‌فروشد. در این مدت کارخانه حق استفاده از دستگاه را خواهد داشت فقط مالکیت آن برای شرکت واسطه خواهد بود و بعد از بازخرید، مالکیت دستگاه به موسسه برگردانده خواهد شد.
-
اوراق مرابحه تامین سرمایه شرکت‌های تجاری
در این روش، یک شرکت به عنوان تامین‌کننده سرمایه فعالیت خود را شروع می‌کند. این شرکت اوراق مرابحه را به مردم می‌فروشد و با پول‌هایی که به دست می‌آورد برای خرید موارد مورد نیاز سازمان مد نظر اقدام می‌کند. در ادامه این کالاها را به شکل اقساطی به سازمان می‌فروشد و طبیعتا مبلغی را به عنوان سود به قیمت اصلی کالاها اضافه می‌کند. سازمان مد نظر موظف است که در سررسیدهای زمانی مشخص‌شده مبالغ تعیین شده را واریز کند و شرکت واسط با کسر کارمزد خود، سود حاصل از آن را به دارندگان اوراق برساند و با اصل سرمایه به جا مانده این تجارت را ادامه دهند.
-
اوراق مرابحه رهنی
برای درک اوراق مرابحه رهنی، موسسه مالی را در نظر داشته باشید که یک سری تسهیلات را به شکل اقساط به سازمان‌هایی که نیازمند هستند ارائه می‌دهد تا در آینده این سرمایه را به شکل اقساط از سازمان با احتساب سود دریافت کند. این موسسه خواهان این است که مبلغ این تسهیلات را به صورت نقدی در اختیار داشته باشد. در این راستا شرکت واسطی را اختیار یا تأسیس می‌کند که با انتشار دادن اوراق مرابحه مبلغ مورد نیاز را به شکل نقدی به دست بیاورد. در ازای دریافت این مبلغ، دین را تقریبا با سود کمتری به شرکت واسطه می‌فروشد. بعد تضمین می‌کند که در سررسید زمانی اقساط تعیین‌شده، مبالغ را از بدهکاران دریافت کند و از طریق همین شرکت واسطه به دست مردم برساند. در نهایت این موسسه مالی از مقداری از سود خود چشم‌پوشی می‌کند تا بتواند این مبلغ را به صورت نقد در اختیار خود داشته باشد.
سخن آخر
با توجه به توضیحات ارائه‌شده در این مقاله، نسبت به اوراق مرابحه آشنایی لازم را کسب کردید و در ادامه متوجه شدید که اوراق مرابحه نیز نوعی از اوراق صکوک به شمار می‌آید. از اوراق مرابحه تحت عنوان اوراق قرضه در کشورهای اسلامی استفاده می‌شود و با استفاده از این اوراق، نقدینگی مورد نیاز سازمان‌ها و مؤسسات در چهارچوب‌های مشخص و اسلامی تامین می‌شود.
مطالب بسیار آموزنده و کاملی بود .