اوراق قرضه اسلامی (صکوک) چیست و انواع آن کدامند؟
- ۱۴ اسفند ۱۴۰۱
- ۱۲۱ نظر
- ۷۶۸۳۰ مشاهده
در مطلب “انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه“، اوراق بهادار مورد معامله در این بازار مورد بررسی قرار گرفت. در این مطلب دریافتیم که یکی از روش‌های دریافت وام شرکتها، انتشار اوراق بدهی است. یکی از این انواع اوراق بدهی، اوراق مالی اسلامی (صکوک) است که در بازار اوراق بدهی مورد معامله قرار می‌گیرد. در این مطلب قصد داریم به بررسی اوراق مالی اسلامی یا همان “صکوک” بپردازیم.
اوراق مالی اسلامی (صکوک)
اوراق قرضه یا اوراق بدهی ورقه‌ای قابل معامله است که مبلغ وام با سود مشخص آن را مشخص می‌کند. این سود در فواصل زمانی از پیش تعیین شده پرداخت می‌شود و در سررسید مشخصی کل مبلغ آن به خریدار اوراق پرداخت خواهد شد. همچنین ممکن است این اوراق علاوه بر سود در نظر گرفته شده، حق یا حقوق دیگری نیز برای خریدار خود به همراه داشته باشد. بنابراین در این اوراق سود، زمان پرداخت سود و زمان سررسید آن مشخص است. اوراق قرضه بر اساس عواملی نظیر مدت سررسید، نرخ بهره، نوع وثیقه و … تقسیم‌بندی می‌شوند. اوراق قرضه به طور معمول توسط دولت منتشر و ضمانت می‌شود و آنجا که پرداخت اصل و فرع این اوراق توسط دولت تعهد می‌شود، بدون خطر محسوب شده و مورد اطمینان سرمایه‌گذار است و ریسک آن بسیار پایین است. اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری‌ها و اوراق خزانه نمونه‌هایی از اوراق قرضه منتشر شده توسط دولت است. اوراق قرضه ویژگی‌هایی دارد که در مطلب “انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه” به آن پرداخته شد. اوراق مشارکت نیز یکی از انواع ابزارها در بازار اوراق بدهی محسوب می شود و شرح مفصل آن در مطلب “اوراق مشارکت و نحوه خرید و فروش آن در بازار سرمایه ایران” آورده شد.
از آنجا که اوراق قرضه مبتنی بر قرض با بهره است، از دیدگاه اسلام ربا محسوب شده و حرام است، لذا در کشورهای اسلامی نمی‌توان از این اوراق جهت تامین مالی استفاده کرد. برای رفع این مشکل در ابتدا به انتشار اوراق مشارکت پرداخته شد، اما از آنجا که این اوراق به پشتوانه یک طرح فیزیکی منتشر می‌شود و زمانی که شرکتها برای خرید دارایی و تامین نقدینگی دچار مشکل شوند، اوراق مشارکت کاربردی ندارند، متخصصان مالی ابزار مالی جدید را طراحی نمودند. در نهایت با ایجاد بانکداری اسلامی، ابزارهای مالی اسلامی یا همان صکوک ایجاد گردید.
صکوک چیست؟
همانطور که اشاره کردیم، صکوک جمع کلمه صک و به معنای سند و سفته است. ابزارهای مالی اسلامی یا همان صکوک، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند. این اوراق بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید اسلامی طراحی شده و دارندگان آن به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از آن‌ها هستند. صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه به کار گرفته می‌شود این اوراق مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار ثانویه و بر اساس اصول شریعت است. اوراق صکوک باید خود دارای ارزش بوده و نمی‌توانند بر اساس فعالیت‌های سفته بازی باشند.
تفاوت صکوک و اوراق قرضه با درآمد ثابت
در مورد تفاوت این دو اوراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صکوک نشان‌دهنده مالکیت یک دارایی مشخص است و اوراق قرضه فقط گواهی تعهد بدهی است. به بیان دیگر بین صادرکننده اوراق قرضه و خریدار آن رابطه‌ای به شکل وام دهنده و وام گیرنده برقرار ست که در آن نرخ بهره وام ثابت است.
- در اوراق قرضه می‌توان دارایی‌هایی که به لحاظ اسلامی پذیرفته شده نیست هم پشتوانه اوراق قرار گیرد اما در مورد اوراق صکوک تنها دارایی‌هایی که به لحاظ شرعی مجاز و صحیح محسوب می‌شوند ملاک انتشار این اوراق است.
- اعتبار اوراق قرضه وابسته به اعتبار صادرکننده یا ناشر آن است در حالی که اعتبار صکوک به ناشر بستگی ندارد بلکه به ارزش دارایی پشتوانه بستگی دارد.
- فروش صکوک در بازار ثانویه، فروش مالکیت دارایی است اما فروش اوراق قرضه، فروش بدهی است.
- در صکوک امکان افزایش اصل دارایی و در نتیجه ارزش خود ورقه صکوک وجود دارد درحالی که اصل بدهی در اوراق قرضه قابلیت افزایش ندارد.
وجه اشتراک صکوک و اوراق قرضه
در مورد وجوه اشتراک این دو اوراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قابلیت نقد شوندگی در بازار ثانویه
- درجه‌بندی اعتباری توسط موسسات رتبه‌بندی و قابلیت افزایش اعتبار
- تنوع در طراحی و عرضه
مزایای استفاده از ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)
استفاده از هر نوع اوراق بهادار مزایایی برای سرمایه‌گذاران دارد. مزایای معاملات صکوک به شرح زیر است:
- افزایش نقدینگی بانی (شرکتی که نیاز به تامین مالی دارد) از طریق انتشار صکوک
- در صورت انتشار صکوک به پشتوانه دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند یا غیر نقد هستند، دارایی‌های مذکور از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.
- علی رغم اینکه قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شود اما بازهم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.
- از آنجا که صکوک با پشتوانه دارایی منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتری است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش می‌دهد.
- کمک به توسعه بازار سرمایه با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار
نگاهی بر صکوک اسلامی در ایران
همانطور که پیشتر هم اشاره کردیم، صُکوک جمع صِک به معنای سند و سفته است و معرب واژه‌ی چک در فارسی است. اعراب این واژه را توسعه داده بر کلیه‌ی انواع حوالجات، تعهدات و اسناد مالی بکار بردند. جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۴ میلادی مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت را تهیه کرد و شهرداری تهران به عنوان ناشر، اولین اوراق مشارکت را جهت تأمین مالی پروژه بزرگراه شهید نواب صفوی منتشر نمود. بدلیل عدم اطلاع محققان حوزه‌ی مطالعات مالی اسلامی از این ابداع، ایده استفاده از ابزارهای مالی اسلامی را به اوایل سالهای ۱۹۹۷ میلادی یعنی ۳ سال پس از تصویب ضوابط اجرایی انتشار اوراق مشارکت ایران نسبت میدهند. بنابراین، ایران به عنوان اولین کشوری بود که اقدام به طراحی و انتشار چنین ابزارهایی نمود. البته توسعه‌‌ی ابزارهای مالی و طراحی انواع مختلف آن توسط سایر کشورهای اسلامی به ویژه کشورهای عربی و مالزی بوده است. شایان ذکر است از سال ۲۰۰۱ میلادی تا ژانویه ۲۰۱۳ میلادی حدود ۴۷۲/۷ میلیارد دلار صُکوک در جهان منتشر شده که حدود ۳۹۴/۳۶ میلیارد دلار آن صُکوک داخلی کشورها و حدود ۷۸/۳۳ میلیارد دلار آن صُکوک بین‌المللی بوده است.
انواع اوراق بهادار مالی اسلامی (صکوک)
۱. اوراق قرض الحسنه
این اوراق، بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می‌شود و به موجب آن قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آن‌ها از دارندگان اوراق استقراض می‌کند و به همان مقدار بدهکار است و باید در سررسید معین یا عندالمطالبه به آن‌ها بپردازد.
۲. اوراق وقفی
این نوع اوراق، اوراق بهادار با نامی هستند که به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین (زمان احداث پروژه) منتشر می‌شود و به افرادی که قصد مشارکت در طرح‌های عام المنفعه را دارند واگذار می‌شود.
۳. اوراق مرابحه
بیع مرابحه از زمان‌های گذشته بین مردم رایج بوده و هدف آن بیعی است که فروشنده قیمت تمام شده کالا (شامل قیمت خرید، هزینه‌های حمل و نقل، نگهداری، سایر هزینه‌های مربوطه) را به اطلاع مشتری می‌رساند و پس از آن مبلغ یا درصدی اضافه‌تری را به عنوان سود تقاضا می‌کند. این اوراق، اوراق بهاداری هستند که دارندگان آن‌ها بصورت مشاع مالک دارایی مالی(دینی) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل فروش در بازار ثانویه هستند. از انواع اوراق مرابحه می‌توان به: اوراق مرابحه تأمین مالی، اوراق مرابحه تأمین نقدینگی و اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکتهای تجاری. مثال: اوراق مرابحه ۲ ساله و با نرخ ۲۰ درصد شرکت صنعتی بوتان (سهامی عام)
۴. اوراق اجاره
اوراق اجاره یکی از رایج ترین انواع اوراق بهادار اسلامی است که سرمایه گذاران می‌توانند در مقاطع زمانی معین، سود حاصل از سرمایه‌گذاری خود را دریافت کنند. این اوراق مبتنی بر سود معین و ثابت است، از همین رو این اوراق مهم‌ترین اوراق بهادار اسلامی است. در ادامه این مطلب به توضیح بیشتری در این خصوص می‌پردازیم. مثال: اوراق اجاره رایان با نماد صایان
۵. اوراق استصناع
این اوراق، اسناد و گواهی‌های دارای ارزش یکسان هستند و برای تجمیع وجوه لازم برای ساخت کالایی استفاده می‌شوند که تحت تملک دارنده صکوک است. مثال: اوراق صملی۹۷۰۹ با نرخ سود ۲۳ درصدی و سررسید ۳ ساله (ضامن اوراق:شرکت سرمایه گذاری گروه توسعه ملی)
۶. اوراق سلف
سلف از اقسام بیع بوده و عکس نسیه است. هنگامی که شخصی تولید یا ارائه کالای معین را مورد هدف قرار می‌دهد، با انتشار این نوع صکوک قادر خواهد بود تا منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کند. در واقع سرمایه‌گذاران در این اوراق، کالای مورد نظر را پیش خرید کرده‌اند. مثال: سلف نفت کوره و اوراق سلف موازی استاندارد ذوب آهن
۷. اوراق منفعت
این اوراق اسناد مالی بهاداری هستند که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی با دوام، است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به او منتقل شده است.
۸. اوراق جعاله
این اوراق بهادار، اوراق مالکیت مشاع خدمتی است که بر اساس قرارداد جعاله، انجام و تحویل آن تعهد شده است. بعد از پایان خدمت (موضوع جعاله) صاحبان اوراق، مالک مشاع نتیجه خدمت خواهند بود. نتیجه خدمت ممکن است امتیاز مالی یا دارایی فیزیکی باشد.
۹. اوراق مشارکت
این نوع صکوک، سندی است که گویای مالکیت دارنده آن نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی که متعلق دولت، شرکتهای تعاونی یا خصوصی است و تا سررسید اوراق هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحب اوراق مشارکت است. مثال: اوراق مشارکت نفت و گاز پرشیا و اوراق مشارکت میدکو
۱۰. اوراق مضاربه
در این نوع اوراق ناشر با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و بعنوان مضاربه در اختیار بانی قرار می‌دهد و بانی هم در فعالیت اقتصادی سودآور بکار می‌گیرد و در پایان هر دوره مالی سود حاصله را بر اساس نسبتهایی که روی اوراق درج گردیده است، میان خود و صاحبان اوراق تقسیم می‌کند.
۱۱. اوراق مزارعه
این نوع اوراق بهادار بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده و ناشر با واگذاری این اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و با آن اراضی قابل زراعت خریداری می‌کند. سپس این اراضی را طی قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می‌کند تا روی این اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی، محصول را با هم تقسیم کنند.
۱۲. اوراق مساقات
ناشر با واگذاری این نوع از اوراق بهادار، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و با آن باغات قابل بهره برداری را خریداری کرده و سپس با وکالت از طرف دارندگان اوراق طی قرارداد مساقات به باغبانان واگذار می‌کند تا به آن‌ها رسیدگی کنند و در پایان، محصول بدست آمده را با هم تقسیم کنند. در این نوع صکوک، دارنده اوراق نقش مالک، ناشر نقش وکیل و باغبان نقش عامل و اوراق مساقات سند مالکیت مشاع دارندگان است.
۱۳. اوراق مشتقه
قراردادهای بین دو یا چند نفر که پرداختهای آن بر اساس موقعیت سنجی تعیین می‌شود. در واقع مشتقه‌ها ابزاری برای کاهش یا انتقال ریسک بشمار می‌آیند. برخی از انواع رایج این نوع اوراق شامل قراردادهای زیر هستند:
· قرارداد سلف
قرارداد سَلَف قراردادی است که در آن عرضه‌کننده بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابق قرارداد سلف به فروش می‌رساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. خریدار می‌تواند معادل دارایی پایه خریداری شده را در یک قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش رساند که به این قرارداد نیز به اختصار سلف می‌گویند.
· قراردادهای آینده (آتی)
قراردادهای آینده (آتی) نوعی ابزار مشتقه است که به واسطه آن فروشنده تعهد می‌کند در زمان مشخصی (سررسید)، مقدار معینی از یک کالای مشخص را به قیمتی که در لحظه حال (الان) تعیین می‌کنند، به خریدار بفروشد. خریدار نیز طبق این قرارداد تعهد می‌کند کالای مذکور را با همان مشخصات (مقدار و زمان)، خریداری کند.
· قراردادهای معاوضه
قرارداد معاوضه یا سوآپ نوعی ابزار مشتقه است که طی آن توافقی بین دو شرکت برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی) صورت می‌گیرد. این قرارداد تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص می‌کند.
· قراردادهای اختیار معامله
اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد. از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است.
انواع اوراق صکوک با توجه به نوع نرخ سود
۱. اوراق مبتنی بر خرید و فروش دین
این گروه از اوراق بهادار اسلامی از جهت بازدهی نزدیکترین گروه به اوراق بهادار ربوی هستند. این اوراق در زمان مشخص سود معینی بدست می‌آورند. از جمله این اوراق می‌توان به اوراق استصناع و اوراق مرابحه اشاره کرد.
۲. اوراق مبتنی بر خرید و فروش دارایی فیزیکی
این گروه از اوراق بهادار بر خرید و فروش دارایی فیزیکی مبتنی است.از شاخص‌ترین مصداق این گروه می‌توان به اوراق اجاره علی الخصوص اوراق اجاره به شرط تملیک اشاره کرد. که به منظور تامین مالی یا نقدینگی منتشر می‌شود. سود این اوراق به جهت متغیر بودن جریان درآمدی خالص آن‌ها، متغیر است. اما می‌توان با مدیریت ریسک به بازدهی با ثباتی دست یافت.
۳. اوراق مبتنی بر مشارکت در سود طرح اقتصادی
این گروه از اوراق بهادار اسلامی بر اساس عقدهای مشارکتی طراحی شده‌اند. از جمله این اوراق می‌توان به اوراق مشارکت، اوراق مضاربه، اوراق مزارعه و اوراق مساقات اشاره کرد. در این گروه از اوراق صاحبان اوراق بصورت مشاع بعنوان صاحبان سرمایه در احداث پروژه یا انجام یک فعالیت اقتصادی مشارکت می‌کنند و در سود حاصل از آن سهیم می‌شوند و چنان‌چه پروژه با زیان مواجه شود زیان آن به تناسب بین صاحبان سرمایه تقسیم می‌شوند.
ارکان انتشار اوراق بهادار اسلامی (صکوک)
بانی: بانی شخص حقوقی است که نهاد واسط برای تامین مالی او، در قالب عقود اسلامی اقدام به انتشار اوراق بهادار اسلامی می‌کند.
۱- شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه:
این شرکت نهاد مالی است که به موجب دستورالعمل فعالیت نهادهای واسط مصوب ۱۳۸۹/۰۵/۱۱ شورای عالی بورس و اوراق بهادار، تاسیس شده است و وظیفه تاسیس و راهبری نهادهای واسط را در بازار سرمایه ایران بر عهده دارد. این نهاد نقش امینرا عهده دار است که برای حفظ منافع دارندگان اوراق بهادار و حصول اطمینان از صحت عملیات ناشر، نسبت به مصرف وجوه، نحوه نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی و عملکرد اجرایی بصورت مستمر، رسیدگی و اظهار نظر می‌کند. از دیگر وظایف شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه انجام کلیه امور اداری، مالی،مدیریتی، حقوقی و قانونی نهاد واسط و همچنین نگهداری حساب‌ها و دفاتر مالی نهاد واسط است.
۲- واسط:
این نهاد یک شرکت حقوقی است با مسولیت محدود، که توسط شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه بعنوان عامل انتشار انواع اوراق بهادار اسلامی تشکیل می‌شود. هر نهاد واسط در هر زمان نمی‌تواند برای تامین مالی بیشتر از یک طرح، اوراق بهادار منتشر کند. این نهاد به منظور نقل و انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می‌شود.
۳- فروشنده:
فروشنده می‌تواند بانی یا شخص حقوقی دیگری باشد که اقدام به فروش دارایی به نهاد واسط می‌کند.
۴- ضامن:
ضامن توسط بانی و با تایید سازمان بورس صرفا از بین بانکها، موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بیمه‌های تحت نظارت بیمه مرکزی، شرکتهای تامین سرمایه، شرکتهای سرمایه گذاری، نهادهای عمومی و موسسات دولتی انتخاب می‌شود.
۵- عامل فروش:
شخص حقوقی که نسبت به عرضه اوراق بهادار اسلامی از طرف ناشر برای فروش اقدام می‌کند. این شخص حقوقی از بین شرکتهای کارگزاری عضو بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران توسط بانی انتخاب می‌شود.
۶- عامل پرداخت:
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است که نسبت به پرداخت های مرتبط با اوراق بهادار اسلامی در سررسیدهای معین به سرمایه‌گذاران اقدام می‌کند.
اوراق اجاره چیست؟
اوراق بهاداری است که بر اساس عقد اجاره منتشر می‌شود و نشان دهنده مالکیت مشاع دارندگان آن، در دارایی مبنای انتشار اوراق است که اجاره داده خواهد شد. برای انتشار این اوراق وجود حداقل ۳ نهاد مالی بانی، واسط و امین که در قسمت قبل توضیح داده شد ضروری است. این اوراق بهادار، با نام و قابل نقل و انتقال است که بیانگر مالکیت واحدهای سرمایه گذاری با ارزش برابر از دارایی های با دوام فیزیکی هستند. در صکوک اجاره حق استفاده از منابع یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی‌ها در قبال اجاره‌بها از مالک به شخص دیگری منتقل می‌شود. مدت قرارداد اجاره مشخص است و اجاره‌بها را می‌توان در ابتدی هر دوره، انتهای دوره و یا سررسیدهای ماهانه، فصلی و سالانه پرداخت کرد. این اوراق را می‌توان در بازار ثانویه و به قیمتی که توسط عوامل بازار تعیین می‌شود، معامله کرد.
انواع اوراق اجاره
۱. اوراق اجاره تامین دارایی
دراین نوع اوراق نهاد واسط، یک دارایی یا مجموعه دارایی‌ها که مورد نیاز بانی است را به نیابت از سرمایه گذاران، از فروشنده خریداری نموده و به بانی اجاره می‌دهد.
۲. اوراق اجاره تامین نقدینگی
در این نوع از اوراق صکوک، واسط با واگذاری اوراق به مردم و جمع‌آوری وجوه به وکالت از سرمایه گذاران یک دارایی ثابت مشهود را از بانی خریداری کرده و مجددا به خود بانی اجاره می‌دهد.
۳. اوراق اجاره جهت تشکیل شرکتهای لیزینگ
هدف این اوراق اجاره، تشکیل سرمایه فعالیت تجاری مستمر است. بانی(شرکت لیزینگ) با مراجعه به امین و تاسیس شرکت واسط و انتشار اوراق اجاره، وجوه افراد جمع‌آوری کرده وبه وکالت از طرف آن‌ها بصورت مستمر کالاهای مورد نیاز دولت، سازمان‌های دولتی، شرکتهای وابسته به دولت و بنگاههای اقتصادی بخش خصوصی و مصرف کنندگان را از تولیدکنندگان یا مراکز فروش بصورت نقد خریده، سپس با افزودن نرخ معین بعنوان سود، به شرط تملیک به مصرف کنندگان نهایی اجاره می‌دهد.واسط، اجاره‌بهای حاصل از عملیات اجاره به شرط تملیک رابصورت فصلی یا سالانه بین صاحبان اوراق توزیع می‌کند. در این اوراق در هر مقطع زمانی دارایی واسط، ترکیبی از پول نقد و دارایی‌های اجاره شده و مطالبات اجاره‌بها خواهد بود که صاحبان اوراق به نحو مشاع مالک آن‌ها هستند و می‌توانند در مواقع نیاز به دیگری واگذار کنند.
۴. اوراق اجاره رهنی
این نوع اوراق اجاره بیشتر مورد استفاده بانکها، لیزینگ و موسسات اعتبار دهنده است. در این نوع از اوراق، بانی(بانک) تسهیلاتی که در قالب عقد اجاره به شرط تملیک پرداخت کرده است را به نهاد واسط می‌فروشد. بر این اساس ابتدا نهاد واسط اوراق اجاره را منتشر می‌کند و سپس دارایی‌هایی که بانک در قالب عقد اجاره به شرط تملیک در طی زمان به افراد مختلفی داده است را از وی خریداری می‌کند.
شیوه تامین مالی اوراق صکوک اجاره
در ابتدا شرکتی که نیاز به نقدینگی دارد (بانی) مقداری از دارایی خود را که برای اجاره مناسب هستند انتخاب می‌کند. سپس شرکت دیگری با مقصد خاص(شرکت ناشر)، تاسیس می‌کند. این شرکت از نظر قانونی دارای شخصیت کاملا مستقل است. بانی دارایی‌های مورد نظز خود را به شرکت ناشر می‌فروشد. با این توافق که شرکت ناشر پس از خرید دارایی مجددا آن را در قالب قرارداد اجاره در اختیار بانی قرار دهد. مدت و مبلغ اجاره با توافق طرفین تعیین می‌شود. در مرحله بعد شرکت ناشر از طریق انتشار اوراق صکوک، دارایی‌های خود را به اوراق بهادار صکوک تبدیل می‌کند. این اوراق بهادار دارای ارزش مساوی بوده و هر یک بیانگر مالکیت مشاع قسمتی از دارایی‌های مورد اجاره هستند و سرمایه‌گذارانی که این اوراق را می‌خرند به نسبت میزان ارزش اوراق خود در مالکیت ان دارایی‌ها بصورت مشاع شریک هستند. بانی به موجب قرارداد، اجاره‌بها را در اختیار شرکت ناشر قرار می‌دهد. شرکت ناشر هم مبلغ اجاره‌بها را بین دارندگان صکوک تقسیم می‌کند. بعد از پایان مدت زمان اجاره، جریان نقدی حاصل از اجاره‌بها نیز متوقف می‌شود. چنان‌چه ارزش بازار دارایی‌های مذکور بیشتر از ارزش اسمی مندرج در اوراق صکوک باشد، آنگاه دارندگان صکوک با پایان مدت زمان اجاره با فروش دارایی‌ها سود سرمایه‌ای بدست می‌آورند و در غیر اینصورت با زیان سرمایه‌ای مواجه می‌شوند. درآمد حاصل از اوراق صکوک نسبتا پایدار و دارای ریسک کمی است. اما خود اوراق می‌تواند با ریسک کاهش قیمت مواجه شوند و همین امر می‌تواند سبب کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران برای خرید صکوک شود. برای جلوگیری از این امر معمولا همراه با اوراق صکوک یک سند اختیار فروش هم به سرمایه گذار داده می‌شود تا در صورت تمایل دارایی‌های مربوطه را در زمان انقضای قرارداد اجاره به قیمت اسمی به بانی بفروشد.
انواع ریسک اوراق بهادار اسلامی (صکوک)
در مورد ریسک معاملات صکوک در بازار سرمایه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- ریسک از بین رفتن دارایی‌ها:
یعنی چنان‌چه به دارایی مورد اجاره در فرایند انتشار صکوک به هر دلیلی خسارت وارد شود، قاعدتا از ارزش دارایی کم شده و در نتیجه دارنده صکوک متضرر می‌شود. البته این نوع ریسک از طریق بیمه کردن دارایی‌ها بطور کامل از بین می‌رود.
۲- ریسک کاهش قیمت دارایی:
چنان‌چه ارزش دارایی‌ها در تاریخ سر رسید (پایان مدت اجاره) به هر دلیلی کاهش یابد دارندگان اوراق صکوک با زیان سرمایه‌ای مواجه می‌شوند. این ریسک را می‌توان از طریق اعطای اختیار فروش به دارندگان اوراق صکوک حذف کرد. به این صورت که آن‌ها می‌توانند با اعمال اختیار فروش خود، صکوک را به قیمت مندرج در برگه اختیار فروش به بانی بفروشند.
۳- ریسک نرخ سود:
مبلغ اجاره‌بها در صکوک اجاره ثابت است و دارندگان این اوراق در هر دوره اجاره‌بهای ثابتی دریافت می‌کنند. در نتیجه با افزایش نرخ سود متداول در بازار، دارندگان صکوک اجاره در مقایسه با نرخ سود بازار سود کمتری دریافت می‌کنند.
نحوه معامله صکوک
نمادهای مربوط به اوراق بهادار اسلامی، عموما با حرف «ص» شروع می‌شود و می‌توان لیست اوراق مورد معامله را در سایت شرکت بورس اوراق بهادار و یا شرکت فرابورس ایران مشاهده نمود. برای این منظور لازم است در صفحه هر یک از سایت‌های مذکور به بخش بازار اوراق بدهی مراجعه کنیم. از جمله اوراق صکوک که در حال حاضر قابل معامله است می‌توانیم به صمپنا،صایتل، صایان، صامیا، صخابر و صچاد اشاره کنیم. کاربران آنلاین کارگزاری آگاه، می‌توانند این اوراق را با استفاده از سامانه آسا معامله کنند.
کلام آخر
تامین مالی به معنای فراهم آوردن سرمایه برای یک پروژه یا هر نوع موسسه دولتی یا خصوصی است. یکی از انواع رایج تامین مالی، اوراق قرضه است که در کشورهای اسلامی دارای ممنوعیت است. اوراق مالی اسلامی (صکوک) به عنوان ابزار جدید برای تامین مالی جایگزین مناسبی برای اوراق قرضه در نظر گرفته شد. صکوک نوعی دارایی مطمئن است که در زمره اوراق بهادار تضمینی و قابل معامله طبقه‌بندی می‌شود. در این مطلب با شباهت‌ها و تفاوت‌های صکوک و اوراق قرضه آشنا شدیم و انواع ان را شناختیم. دانستیم که سرمایه گذاری در این نوع اوراق نیز ممکن است با ریسک‌هایی همراه باشد.
باسلام و احترام
مطالب بسیارآموزنده ای می باشند
خیلی استفاده کردم
متشکرم
به نظر خوبه صکوک اما سود دهی بسیار مهمتره،،،
سلام
همواره بازده با ریسک سنجیده می شود. بنابراین افزایش سود عموما با افزایش ریسک همراه است که این افزایش ریسک برای همه قابل پذیرش نیست. بنابراین اوراق قرضه اسلامی سودی را با حداقل ریسک نصیب سرمایه گذاران می کند.
کاش مطالبتون بر مبنای آزمون اصول سرمایه باشه
سلام
مثل همیشه اطلاعات بسیار خوبی بودند و ممنون از رحمات شما
در مورد تسه ها می شود چند کلمه ای بنویسید ؟
سلام
در خصوص تسه پیشتر مطلب "اوراق امتیاز تسهیلات مسکن (تسه) در معاملات فرابورس اوراق بهادار" در سایت قرار گرفته است.
با سلام و خسته نباشید خدمت شما
با توجه به نقدینگی محدود در اقتصاد یک جامعه آیا اوراق صکوک با جذب سرمایه ی سرمایه گذاران در رقابت با بازار بورس اوراق بهادار شرکتها سبب کاهش گردش مالی این بازار نخواهد شد؟ و آیا این موضوع برای اقتصاد زیان بار نیست؟
سلام دوست گرامی
صکوک خود بخشی از بازار سرمایه ای به شمار می آید و چندان در رقابت با سایر ابزارهای مالی نیست. صکوک روشی است در تامین مالی شرکت ها از طریق وام. علاوه بر این همانطور که در بررسی صکوک قابل مشاهده است، گستردگی سهام بسیار بیشتر از صکوک است. هر کدام از این اوراق بهادار ویژگی ها و جذابیت های خود را دارند.