دانستن جزئیات معاملات در بازار سرمایه، به ما درک درستی میدهد تا بتوانیم فعالیت و سرمایهگذاری موثرتری داشته باشیم. در این مطلب قصد داریم با زبانی ساده و فرایندی قاعدهمند، چگونگی معاملات در بازار بورس ایران را، که به دو شکل حراج پیوسته و ناپیوسته صورت میگیرد، مفصلا شرح دهیم. با ما همراه باشید تا انواع حراج و روش های مچینگ در بازار سرمایه ایران را بررسی کنیم.
ساعت کاری بازار بورس
ساعات کاری بورس در تعیین انواع حراج و روش های مچینگ دخیل هستند و روند معاملات را تشریح میکنند. همانطور که میدانید، معاملات بازار بورس از ساعت ۸:۳۰ آغاز میشود و تا ۱۲:۳۰ فعالیت میکند. بین ساعات ۸:۳۰ الی ۰۹:۰۰ پیشگشایش نام دارد و بین ساعات ۰۹:۰۰ الی ۱۲:۳۰ گشایش نام میگیرد.
ساعت پیشگشایش بازار
در ساعات پیشگشایش، خریداران قیمت order یا سفارش خود را ثبت میکنند و فروشندگان قیمت خود را برای فروش اعلام میدارند تا به توافق برسند. این ساعات مربوط به حراج ناپیوسته هستند و در این هنگام هیچ معاملهای صورت نمیپذیرد زیرا قیمتی که خریدار و فروشنده با یکدیگر به توافق میرسند، قیمت نظری گشایش است و برای توافق انجام میشود تا برای ساعات گشایش آماده معامله شوند.
به عبارت دیگر، قیمت نظری گشایش (TOP) قیمتی است که در گام گشایش، بر اساس سفارشهای ثبت شده با استفاده از ساز و کار حراج، توسط سامانه معاملاتی محاسبه میشود و معاملات گام گشایش با آن قیمت انجام میشوند. تعیین این قیمت به وسیله سامانه TSE مشخص میشود. لازم است بدانید در این ساعات میتوان فقط قیمت را ویرایش کرد و روی سهم سفارش قیمت گذاشت و برای معامله میبایست تا زمان بازگشایی که ساعت ۹ است، صبر کرد.
ساعت گشایش بازار
در ابتدا چند دقیقه نمادها برای معاملات باز میشوند و پس از تطابق قیمت خریدار با قیمت تاپ، که در زمان پیشگشایش مشخص شد، معامله سریعا صورت میگیرد. در این زمان قیمتها مچ شده با قیمت تاپ هستند.
یعنی سیستم معاملاتی بین قیمتهای ارائهشده توسط فروشندگان جستوجو کرده و هر قیمتی را که با قیمت تاپ یکی باشد، مچینگ کرده است. در این زمان معامله صورت میگیرد. سپس گشایش آغاز میشود و معاملات شرکتهایی که در دسته پیوسته حراج میشوند، با سفارشهای جدید صورت میگیرد. در این زمان میتوان سفارش جدید ثبت کرد.
انواع حراج و روش های مچینگ در بازار بورس
قبل از هر چیز باید به بررسی مفهوم مچینگ بپردازیم. مچینگ فرایندی است که سیستم معاملاتی روی قیمتهای ارائه شده انجام میدهد تا قیمت یکسان خریدار با فروشنده را پیدا کند و معامله را انجام دهد.
برای مثال فرض کنید در ساعت پیشگشایش، فردی با ارائه ۲۰۰ تومان ارزش بازاری، سهمی را برای خرید قیمتگذاری میکند، در حالی که سهام آن شرکت، قیمت ۵۰۰ تومان دارد. این معامله در ابتدای گشایش انجام نمیشود مگر زمانی که قیمت سهم تا ۲۰۰ تومان کم شود یا خریدار قبل از گشایش قیمت خرید خود را تا ۵۰۰ تومان افزایش دهد.
زمانی که این دو قیمت با هم یکی شد یا «مچینگ» صورت گرفت، معامله ثبت میشود. در زمان گشایش نیز، خریدار قیمتی سفارش میدهد و بعد از مچ شدن آن با ارزش سهم، معامله ثبت میشود.
حراج ناپیوسته چیست؟
همانطور که گفتیم، قبل از بازگشایی سهم سیستم معاملاتی قیمتی را که «top» نام داشت، با توجه به سفارشهای ثبتشده توسط خریداران جمعآوری میکند و آن را مرجع خرید و فروش قرار میدهد. این دقیقا قانون عرضه و تقاضا است. در روش حراج ناپیوسته در یک بازه زمانی مشخص، معاملهای انجام نمیشود و فقط سفارشها به ثبت میرسند. بعد از این زمان، سیستم معاملاتی با توجه به متد یا الگوریتمی که دارد، قیمتهای پیشنهادی را با هم تطبیق میدهد و بهترین قیمت را به عنوان مرجع تعیین میکند. با این روش اصطلاحا کشف قیمت صورت میگیرد.
این قیمت به عنوان ارزش بازاری سهم روی تابلو درج میشود و در حراج ناپیوسته، معاملهگران لازم است خرید و فروش را با توجه به این قیمت انجام دهند. لازم است بدانید نمادها با توجه به دستورات ناظر، حتی در زمان بازگشایی با توجه به قیمت تاپ معامله میشوند و تا زمان تعیینشده در این شرایط باقی میمانند تا ثبات یا شرایط مورد نظر برای ورود به حراج پیوسته حاصل شود.
حراج پیوسته چیست؟
در حراج پیوسته، قیمت خریداران با قیمت فروشندگان مچ میشود و معامله صورت میگیرد. در این هنگام، ممکن است قیمت سهم با توجه به شرایط بازار یا همان عرضه و تقاضا، مورد نزول یا صعود قرار بگیرد. به همین سبب، سیستم معاملاتی یا همان سیستم مچینگ، قیمتهای ارائه شده از سوی دو طرف را بررسی میکند و در لحظهای که قیمت عرضه و تقاضا برابر باشد، معامله صورت میگیرد.
روند کلی معاملات در بازار بورس ایران
با توجه به تعاریفی که مطرح کردیم، معاملات بر اساس یک سری گامها صورت میپذیرند که به صورت خلاصه به شرح زیر است:
- نخستین گام «پیش گشایش» است و از ساعت ۸:۳۰ تا ۰۹:۰۰ آغاز میشود. در این زمان، امکان ورود، ویرایش یا حذف سفارش وجود دارد اما معاملهای انجام نخواهد شد.
- قدم بعدی «گشایش» است که در این گام سفارشهای موجود در سامانه معاملاتی، بر اساس روند حراج ناپیوسته و در دامنه نوسان روزانه قیمت، انجام میشود که همان دقایق اولیه گشایش است.
- سومین مرحله در انجام معاملات روزانه بورس، «حراج پیوسته» است. این گام همان زمانی است که معاملات بازار انجام میشوند. در حراج پیوسته، قیمتها مچ میشود و معامله انجام میگیرد.
- مرحله چهارم «حراج ناپیوسته پایانی» است. این گام بلافاصله پس از پایان زمان حراج پیوسته و ۱۵ دقیقه قبل از گام پنجم که معاملات پایانی نام دارد، انجام میشود. در این گام با اینکه کارگزاران بورس امکان ورود، تغییر یا حذف سفارش را دارند اما در واقع، مثل پیشگشایش معاملهای انجام نخواهد شد.
- آخرین مرحله «معاملات پایانی» است؛ ۱۵ دقیقه پایانی جلسه معاملاتی که در آن، ثبت سفارش و ثبت معامله با قیمت پایانی سهم انجام میشود.
هر جلسه معاملاتی گامهای اول تا سوم را متعارفا طی میکند ولی دو گام چهارم و پنجم الزاما در تمام جلسات معاملات انجام نمیشود و بستگی به نظر مسئولان بازار بورس دارد.
کاربرد انواع حراج در بورس چیست؟
همانطور که اشاره کردیم، سامانه معاملاتی با توجه به میزان سفارشهای سهم، قیمتی را تعیین میکند اما چرا؟
اکثر شرکتهایی که سهامداران کمی دارند، معمولا میزان نقدشوندگی کمتری هم دارند. برای کسب اطلاعات بیشتر، مطالعه مقاله ریسک نقدشوندگی چیست؟ را توصیه میکنیم.
به دلیل نقدشوندگی کم، سهام این شرکتها خریداران کمتری هم دارد. در این جا حراج ناپیوسته یک ارزش کلی را با توجه به همین تعداد معاملهگران به دست میآورد و همان را برای معامله انتخاب میکند. البته شرایط یا دلایل دیگری هستند که باعث میشوند یک شرکت در حراج ناپیوسته معامله شود که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
حراج پیوسته برای شرکتهایی استفاده میشود که نقدشوندگی بالاتری دارند و میزان معاملهگران سهام آنها بیشتر است. با این تعریف، شیوه استفاده از حراج پیوسته و ناپیوسته بیشتر از آن که ارتباطی به ارزش سهام شرکتها داشته باشد، با تعداد سهامداران و قدرت نقدشوندگی آنها در ارتباط است. سهمهایی با نقدشوندگی بالا و تعداد پرشمار سهامدار آنقدر خریدار و فروشنده دارند که قیمتهای خرید و فروش آنها با سفارشهای ثبت شده، دادوستد شود و پیوستگی حراج حفظ شود.
حراج ناپیوسته در چه زمانی صورت میگیرد؟
برای شناخت نوع حراج، باید به اطلاعیه ناظر که در تابلوی معاملاتی هر سهم در سایت tsetmc منتشر میشود، نگاه کنیم. معمولا پس از توقف هر نماد معاملاتی و لحظاتی پیش از گشایش نماد، اطلاعیه ناظر هر نماد و جزئیات حراج پیوسته یا ناپیوسته منتشر میشود.
حراج سهام شرکتی که هنوز سهام آن در گام گشایش معامله شود، پیوسته است در غیر این صورت ناپیوسته نام میگیرد و در لحظه بازگشایی نیز به صورت ناپیوسته معامله میشود. حال به چه دلایلی و چگونه؟
برگزاری مجامع عمومی
مجامع به دلایل زیادی برگزار میشوند. برگزاری مجمع باعث میشود حراج سهم برای مدتی به صورت ناپیوسته صورت بگیرد زیرا در این هنگام، معمولا سود تقسیم میشود یا تصمیمات مهم گرفته میشوند که سهامداران لازم است به آنها رای دهند و معاملات کاهش مییابند. به همین سبب، یک قیمت کلی برای سهم تعیین میشود و موقتا معاملات بر اساس آن معیار انجام میشوند.
نوسان بیش از حد
نوسان بالا باعث میشود معاملات سهام یک شرکت دچار تشنج شوند، به همین سبب مدتی به صورت ناپیوسته معامله میشود تا ثبات برقرار شود. این کار بر اساس قانون نوسان ۵۰ درصد انجام میشود.
گره معاملاتی
گره معاملاتی به معنای ثبات معاملهگران روی یک قیمت است که هیچکدام به یک قیمت برای فروش یا خرید راضی نمیشوند؛ قیمت یا خیلی بالا میرود یا خیلی پایین و به همین دلیل، بعد از ۵ روز، سهام بهصورت ناپیوسته معامله میشود تا ثبات دوباره برقرار شود. در خصوص رفع گره معاملاتی و نحوه گشایش سهام وارد شوید.
افشای اطلاعات مهم
این اتفاق علاوه بر اینکه روی قیمت سهم در کوتاهمدت و بلندمدت، تاثیرگذار است، میتواند حراج ناپیوسته نماد را نیز تحت تاثیر قرار دهد؛ چون اطلاعات در بازار سهام یکی از مهمترین متغیرهای تاثیرگذار روی قیمت و ارزش سهم هستند و همه روزه اتفاقات جدیدی در شرکتها رخ میدهد که میزان تاثیر این اتفاقات میتواند متفاوت باشد. مثلا ممکن است انبار یک شرکت سهامی آتش بگیرد و موجب خسارت شود. همه سهامداران باید سریعا از این اطلاعات با خبر شوند که مثلا همین آتشسوزی میتواند باعث فروش یک باره سهم شود و به کل ارزش شرکت را پایین بیاورد.
سخن آخر
انواع حراج و روشهای مچینگ در بازار سرمایه ایران را با هم بررسی کردیم. با این تعاریف، بد نیست بدانید سهام شرکتهایی که به صورت پیوسته مورد معامله قرار میگیرند، نقدشوندگی بالاتری دارد. هر چند نمیتوان با در نظر گرفتن نوع حراج سهام، نظری قطعی داد اما بررسی کارکرد معاملات میتواند به عملکرد حرفهای و رفتار موثرتر ما کمک شایانی کند. با این که معامله از طریق حراج پیوسته بهتر از حراج ناپیوسته است، این موضوع را نمیتوان تنها دلیل برای خرید یک سهم دانست و باید با استفاده از روشهای تحلیلی مانند تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی، همه جوانب را در نظر گرفت.
سلام، هفته گذشته نماد ومدیر خرید آفلاین انجام دادم ولی هیچ سهمی نداده!!؟؟
سلام دوست عزیز
در صورتی که سفارش عرضه اولیه را به درستی ثبت نمائید ، عرضه اولیه برای شما خریداری می شود .در غیر اینصورت توسط سازمان بورس مردود می شود.جهت پیگیری لطفا در سامانه معاملاتی آنلاین تیکت ثبت فرمائید.
سلام
بسیار عالی بود
ممنون بابت زحماتتون
بسیارعالی متشکرم
سلام
بابت اطلاعات خوبتون که در اختیار ما قرار میدید ممنون