قرارداد اختیار معامله چیست

با توجه به رشد نرخ تورم در کشور، همواره مردم دنبال مکانی برای سرمایه گذاری هستند تا ضمن حفظ ارزش پول خود، بتوانند از وجوه سرمایه گذاری شده، سود کسب کنند. بازار بورس یکی از اهداف سرمایه‌گذاران جهت سرمایه گذاری پولشان است؛ اما باید توجه کرد که افراد با خرید سهام شرکت‌های مختلف، تنها هنگام رشد قیمت‌ها می‌توانند سود به دست آورند و اگر روند بازار بورسِ سهام نزولی شود، سرمایه گذاران با زیان مواجه خواهند شد. در واقع افت قیمت سهام در بازار بورس مهم‌ترین دغدغه‌ی سرمایه‌گذاران بورسی است.

اما آیا می‌توان جلوی زیان سرمایه گذاری در بورس را گرفت؟
آیا می‌توانیم در زمان ریزش بازار نیز سود کسب کنیم؟

پاسخ این سؤال‌ها ابزارهای نوین مالی در بورس است که می‌تواند این مشکل سرمایه گذاران را حل کند. ابزارهای مالی نوین مانند قراردادهای مشتقه، راه‌حلی مناسب برای حفظ سرمایه افراد سرمایه‌گذار در شرایط نزولی بازار است. ابزارهای مشتقه به دلیل ماهیت تعهدی خود (دوطرفه بودن) در شرایط بازار نزولی نیز بستر سودآوری را برای سرمایه گذاران فراهم می‌سازند و یا به‌عنوان ابزاری جهت پوشش ریسکِ کاهشِ قیمت، عمل می‌نمایند. دو نوع ابزار مشتقه در بازار بورس قابل‌استفاده است:

۱- قراردادهای آتی
۲- قراردادهای اختیار معامله

در این مطلب قصد داریم تا به معرفی قراردادهای اختیار معامله با تأکید بر قراردادهای اختیار سهام بپردازیم. لازم به ذکر است برای آشنایی با قراردادهای آتی می‌توانید مطلب “آتی به زبان ساده” را مطالعه نمایید.

قرارداد اختیار معامله چیست؟

قرارداد اختیار معامله، قراردادی است که بین خریدار و فروشنده منعقد می‌شود؛ به‌نحوی‌که فروشنده اختیار، متعهد به تحویل دارایی (باقیمت مشخص) یا وجه در تاریخ مشخصی در آینده می‌شود؛ اما خریدار اختیار خرید متعهد به تحویل دارایی یا وجه در آینده نخواهد بود و تنها مختار به خرید آن خواهد بود. درواقع در قراردادهای اختیار معامله، خریدار مختار به انجام معامله است، اما فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به انجام معامله است.

قراردادهای اختیار معامله به دو دسته قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم می‌شوند. قراردادهای اختیار خرید در بازار بورس قابلیت خرید و فروش دارند. کسی که خریدار اختیار خرید است یعنی حق خرید دارایی را برای خود رزرو می‌کند. کسی که فروشنده اختیار خرید است متعهد (مجبور) است دارایی را باقیمتی که از الآن تعیین می‌شود در تاریخ مشخصی در آینده به خریدار بفروشد.

قراردادهای اختیار فروش نیز در بازار، خرید و فروش می‌شوند. خریدار اختیار فروش، حق فروش دارایی را باقیمت مشخص در زمانی مشخص در آینده رزرو می‌کند. در مقابل فروشنده متعهد است که دارایی را در زمان مشخص در آینده از خریدار بخرد.
برای درک بهتر قرارداد اختیار به دو مثال زیر توجه نمایید.

بیشتر بخوانید: سرمایه گذاری در بورس

مثال اول:
فرض کنید آقای احمدی طبق تحلیل ها و بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده است که سهم خودرو برای ۶ ماه آینده رشد فوق‌العاده‌ای خواهد داشت. در حال حاضر آقای احمدی موجودی کافی جهت خرید ۱۰.۰۰۰ سهم خودرو ندارد. با این حال ۶ ماه آینده مبلغی به دست آقای احمدی می‌رسد. در این شرایط که آقای احمدی پیش‌بینی رشد قیمت سهم خودرو را دارد و موجودی لازم برای خرید سهم خودرو را تا ۶ ماه آینده ندارد، چه می‌تواند بکند؟

آقای احمدی می‌تواند از ابزار مالی قرارداد اختیار خرید استفاده نماید.

فرض کنید هر سهم خودرو در بازار ۴۰۰ تومان است. آقای احمدی تحلیل کرده است که سهم خودرو تا ۶ ماه آینده به قیمت ۶۰۰ تومان خواهد رسید. وی طبق قرارداد اختیار خرید می‌تواند حق خرید ۱۰.۰۰۰ سهم خودرو را باقیمت (اعمال) ۴۵۰ تومان رزرو نماید. برای خریدِ اختیار خریدِ سهم ۴۵۰ تومانی آقای احمدی می‌بایست وجهی به فروشنده بپردازد. فرض کنید آقای احمدی برای رزرو حق خرید سهم خودرو به ازای هر سهم به فروشنده ۵۰ تومان بپردازد. به این ترتیب آقای احمدی برای رزرو حق خرید ۱۰.۰۰۰ سهم خودرو به قیمت ۴۵۰ تومان، مبلغ ۵۰۰.۰۰۰ تومان به فروشنده می‌پردازد. آقای احمدی تا ۶ ماه صبر می‌کند. پس از ۶ ماه اگر تحلیل آقای احمدی صحیح باشد، هر سهم خودرو در بازار برابر با ۶۰۰ تومان خواهد بود؛ اما آقای احمدی می‌تواند با اعمال اختیار خرید خود هر سهم را باقیمت ۴۵۰ تومان از فروشنده بخرد. فروشنده موظف است که ۱۰.۰۰۰ سهم باقیمت ۴۵۰ تومان به آقای احمدی بفروشد.
اگر تحلیل آقای احمدی اشتباه باشد و سهم خودرو تا ۶ ماه آینده به قیمت ۳۵۰ تومان برسد چه می‌شود؟ در این شرایط آقای احمدی قرارداد اختیار خود را اعمال نمی‌کند و به‌جای خرید سهم ۴۵۰ تومانی خودرو در این قرارداد، از بازار نقد سهم ۳۵۰ تومانی میخرد. لازم به ذکر است ۵۰۰.۰۰۰ تومانی که آقای احمدی در ابتدای قرارداد به فروشنده پرداخت کرده بود، سوخت خواهد شد. درواقع کل زیان آقای احمدی از این معامله ۵۰۰ هزار تومان خواهد بود.

مثال دوم:
حالتی را در نظر بگیرید که آقای احمدی ۱۰.۰۰۰ سهم خودرو دارد و می‌خواهد تا ۶ ماه دیگر آن را نگهداری نماید. آقای احمدی به ارزنده بودن سهم خودرو ایمان دارد اما انتشار اخبار منفی در خصوص سهم خودرو، آقای احمدی را نگران ساخته است. وی می‌تواند با خرید یک اختیار فروش خود را در برابر افت قیمت سهم خودرو بیمه نماید. فرض کنید قیمت سهم خودرو در بازار ۴۰۰ تومان است وی با خود می‌گوید من تنها ۱۰ درصد زیان را می‌توانم تحمل نمایم. درنتیجه اقدام به خرید اختیار فروش سهم خودرو باقیمت ۳۶۰ (۴۰۰-۴۰) می‌نماید. درواقع آقای احمدی با خرید اختیار فروش سهم خودرو این امکان را برای خود ایجاد می‌نماید تا ۱۰.۰۰۰ سهم خودرو خود را تا ۶ ماه آینده نگه دارد و در صورت کاهش قیمت خودرو وی قرارداد اختیار فروش خود را باقیمت ۳۶۰ تومان اعمال نماید و تنها ۱۰ درصد زیان را متحمل شود. درواقع در ۶ ماه آینده اگر قیمت سهم خودرو بالاتر برود آقای احمدی نیازی به اعمال اختیار فروش خود ندارد. لازم به ذکر است آقای احمدی برای خرید اختیار فروش می‌بایست وجهی (پرمیوم) را به فروشنده بپردازد. اگر آقای احمدی قرارداد اختیار فروش خود را اعمال نکند هزینه‌ای که بابت خرید اختیار خرید به فروشنده هنگام معامله داده است، سوخت خواهد شد.

چگونه وارد بازار اختیار معامله سهام شوم؟

کسانی که علاقه‌مند ورود به بازار اختیار معامله سهام هستند، ابتدا می‌بایست کد بورسی داشته باشند. پس از دریافت کد بورس اوراق، برای اخذ کد معاملات اختیار معامله سهام، به کارگزاری‌هایی که مجوز معاملات مشتقه سهام دارند، مراجعه نمایند. پس از مراجعه حضوری و تکمیل فرم‌های مربوطه دسترسی آنلاین برای این افراد صادر می‌شود.

سامانه آنلاین معاملات اختیار معامله در کارگزاری آگاه، سامانه صحرا است. افرادی که کد بورسی از کارگزاری آگاه دریافت نموده‌اند و در سامانه آنلاین آسا فعالیت می‌کنند برای معاملات اختیار باید وارد سامانه آنلاین صحرا شوند. لینک ورود به سامانه آنلاین صحرا برای معاملات اختیار معامله (آپشن) https://agah.exphoenixtrade.com است که از طریق پیامک ارسال می‌شود.
همچنین نام کاربری و رمز عبور برای معاملات اختیار معامله، متفاوت از نام کاربری و رمز عبور سامانه آنلاین آسا خواهد بود.

نکته: معاملات اختیار معامله سهام فقط از طریق سامانه آنلاین امکان‌پذیر است و هیچ سفارشی به‌صورت تلفنی و یا آفلاین انجام نخواهد شد.

قیمت اعمال:

قیمتی است که خریدار و فروشنده باهم توافق می‌کنند که در روز سررسید، دارایی را با آن قیمت معامله کنند. قیمت اعمال در نام کامل نماد ذکر می‌شود.
درواقع خریدار و فروشنده در روز معامله توافق می‌کنند که دارایی را در روز مشخصی در آینده باقیمت اعمال مبادله نمایند. قیمت اعمال از همان روز راه‌اندازی قرارداد اختیار معامله مشخص است و تا روز سررسید ثابت باقی می‌ماند.
قراردادها به لحاظ سبک اعمال به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱- سبک اروپایی: در این نوع از قراردادها، دارنده اختیار فقط در تاریخ سررسید امکان اعمال دارد و تا قبل از سررسید نمی‌تواند اختیار را اعمال نماید.
۲- سبک آمریکایی: در این نوع از قراردادهای، دارنده اختیار در هرروز از دوره معاملاتی تا تاریخ سررسید و در خود سررسید می‌تواند اقدام به اعمال اختیار نماید.

قیمت قرارداد اختیار:

قیمت قرارداد اختیار باقیمت اعمال قرارداد اختیار متفاوت است. قیمت اختیار معامله همان قیمتی است که خریداران و فروشندگان به‌عنوان سفارش روی تابلو معاملاتی قرار می‌دهند و می‌خواهند قرارداد اختیار را با آن قیمت بخرند یا بفروشند. به قیمت قرارداد اختیار معامله پرمیوم می‌گویند.
در واقع خریدار اختیار معامله که حق خرید اختیار را باقیمت مشخص در آینده برای خود ذخیره می‌کند، باید برای کسب این حق، به فروشنده مبلغی بپردازد. به این مبلغ قیمت قرارداد اختیار می‌گویند؛ اما قیمت اعمال، قیمتی است که دارایی در زمان سررسید با آن قیمت معامله می‌گردد.

وجه تضمین اولیه:

همان‌طور که قبلاً اشاره شد در قراردادهای اختیار معامله، تنها فروشندگان موظف به انجام تعهد فروش می‌باشند و خریداران در این نوع از قراردادها مختار به انجام تعهد هستند. درنتیجه در هنگام انجام معامله از فروشندگان وجهی به‌عنوان وجه تضمین، جهت تضمین انجام تعهد دریافت می‌شود. این وجه پس از سررسید اختیار معامله، آزاد می‌شود و فروشنده می‌تواند این وجه را برداشت نماید.
نکته: در قراردادهای اختیار خریداران نیازی به پرداخت وجهی تحت عنوان وجه تضمین ندارند.

وجه تضمین لازم:

کسانی که در بازار اختیار معامله موقعیت فروش دارند می‌بایست موجودی حسابشان همواره بالاتر از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم باشد. وجه تضمین لازم هرروز بر اساس قیمت معاملات انجام‌شده طی جلسه معاملاتی اعلام می‌شود. چنانچه موجودی حساب فروشندگان از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم (نه وجه تضمین اولیه) کمتر شود، در اصطلاح می‌گویند فرد کال مارجین شده است. فرد کال مارجین شده می‌بایست تا حداکثر یک ساعت مانده به اتمام جلسه معاملاتی روز کاری بعد اقدام به افزایش حساب و بستن موقعیت‌های باز خود به میزان لازم شود.

بیشتر بخوانید: اصول سرمایه گذاری موفق را بشناسید!

کال مارجین شدن در قراردادهای اختیار معامله

ازآنجایی‌که در قراردادهای اختیار معامله فروشندگان می‌بایست مبلغی را جهت وجه تضمین نزد امین (بورس کالا) سپرده گذاری نمایند، بنابراین بر اساس دستورالعمل بورس کالای ایران، کسانی که می‌خواهند موقعیت فروش در قراردادهای اختیار معامله اخذ نمایند باید ۲۰ درصد ارزش قرارداد را به‌عنوان وجه تضمین اولیه نزد بورس سپرده‌گذاری نمایند. پس از اخذ موقعیت نیز همواره موجودی سپرده گذاری شده، باید بیش از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم باشد.

مثال:
فرض کنید آقای احمدی می‌خواهد ۳ موقعیت فروش در نماد ضجار ۱۰۰۳۱ اخذ نماید. میزان وجه تضمینی که لازم است واریز کند، به قیمت فروش بستگی دارد. درواقع ایشان باید ۲۰ درصد ارزش معامله را به‌حساب کارگزار واریز کند.
با فرض اینکه اندازه قرارداد ضجار ۱۰۰۳۱ برابر با ۱۰۰۰ باشد و آقای احمدی بخواهد هر موقعیت را باقیمت ۶۱ ریال اخذ کند، ارزش قرارداد به شرح زیر خواهد بود:

ارزش قرارداد = قیمت قرارداد * اندازه قرارداد * تعداد موقعیت
ارزش قرارداد = ۶۱ * ۱۰۰۰ * ۳ = ۱۸۳۰۰۰ ریال
وجه تضمین اولیه = ۲۰% ارزش قرارداد = ۳۶۶۰۰ ریال

درواقع آقای احمدی برای اخذ ۳ موقعیت فروش ضجار ۱۰۰۳۱ باقیمت ۶۱ ریال باید ۳۶۶۶۰۰ ریال وجه تضمین پرداخت کند. هر چه قیمت قرارداد بالاتر باشد، میزان وجه تضمین پرداختی نیز بالاتر خواهد بود.
اگر پس از اتمام جلسه معاملاتی و تسویه‌حساب روزانه، موجودی حساب فروشنده قرارداد اختیار معامله به کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم برسد، به‌اصطلاح می‌گویند فرد کال مارجین شده است. وی برای خروج از وضعیت کال مارجین می‌بایست تا حداکثر ساعت ۱۱:۳۰ روز کاری بعد، اقدام به افزایش موجودی حساب خود تا سطح وجه تضمین لازم نماید یا به تعداد لازم، موقعیت‌های فروش خود را ببندد.
چنانچه فرد کال مارجین شده هیچ‌یک از اقدامات فوق را انجام ندهد، کارگزار موظف به بستن موقعیت‌های وی به میزان لازم خواهد بود.

نکته: وجه تضمین لازم هرروز محاسبه و توسط بورس اعلام می‌شود.

چگونه لیست نمادهای بازار اختیار معامله سهام را مشاهده نمایم؟
برای دیدن لیست نمادهای فعال در بازار اختیار معامله سهام لازم است به سایت tse.ir مراجعه نمایید. در این سایت به بخش اطلاعات بازار  اختیار معامله لیست نمادهای معاملاتی مراجعه کرده و در آن صفحه نمادهای موجود را مشاهده نمایید. لازم به ذکر است می‌توانید نماد موردنظر را با فیلتر کردن جستجو کنید.

انواع اختیار معامله از نظر وضعیت سود یا زیان

قراردادهای اختیار معامله از نظر وضعیت سود و زیان به سه حالت دسته‌بندی می‌شود. در واقع قرارداد اختیار معامله ممکن است در سود، زیان یا بی‌تفاوت باشد.

قرارداد اختیار معامله خرید

۱- قرارداد اختیار معامله خرید در سود

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله ای از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی کمتر باشد به‌اصطلاح می‌گویند قرارداد در سود است.
یعنی دارنده اختیار خرید، می‌تواند سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله ارزان‌تر از بازار نقدی بخرد.
مثال:
اگر قیمت پایانی سهم پایه خودرو ۵۵۰ تومان باشد، قرارداد اختیار خرید باقیمت اعمال ۳۰۰ تومان در سود است.

۲- قرارداد اختیار معامله خرید در زیان

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله‌ای از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی بیشتر باشد به‌اصطلاح می‌گویند قرارداد در زیان است.
یعنی دارنده اختیار خرید، سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله گران‌تر از بازار نقدی میخرد.
مثال:
اگر قیمت پایانی سهم پایه خودرو ۵۵۰ تومان باشد، قرارداد اختیار خرید باقیمت اعمال ۶۰۰ تومان در زیان است.

۳- قرارداد اختیار معامله خرید بی‌تفاوت

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله ای باقیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی برابر باشد به‌اصطلاح می‌گویند قرارداد بی‌تفاوت است.

قرارداد اختیار معامله فروش

۱- قرارداد اختیار معامله فروش در سود

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله‌ای از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی بیشتر باشد به‌اصطلاح می‌گویند قرارداد در سود است.
یعنی دارنده اختیار فروش، می‌تواند سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله گران‌تر از بازار نقدی بفروشد.
مثال:
اگر قیمت پایانی سهم پایه خودرو ۵۵۰ تومان باشد. قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۶۵۰ تومان در سود است.

۲- قرارداد اختیار معامله در زیان

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله ای از قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی کمتر باشد به‌اصطلاح می‌گویند قرارداد در زیان است.
یعنی دارنده اختیار فروش، سهم را با استفاده از قرارداد اختیار معامله ارزان‌تر از بازار نقدی می‌فروشد.
مثال:
اگر قیمت پایانی سهم پایه خودرو ۵۵۰ تومان باشد. قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۳۰۰ تومان در زیان است.

۳- قرارداد اختیار معامله بی تفاوت

اگر قیمت اعمالِ قرارداد اختیار معامله ای با قیمت پایانی سهم پایه در بازار نقدی برابر باشد به‌اصطلاح می‌گویند قرارداد بی‌تفاوت است.

نکته: قراردادهای جدیدی که در بازار اختیار معامله معرفی می‌شود باید به نحوی باشد که همواره امکان معامله حداقل سه قرارداد شامل حداقل یک قرارداد در اختیار معامله در سود و حداقل یک قرارداد در اختیار معامله در زیان وجود داشته باشد.
گفتنی است در هنگام تحویل قراردادهای اختیار معامله، خریداران اختیار معامله، جهت تسویه نقدی تنها قراردادهای در سود را می‌توانند اعمال می‌کنند. درحالی‌که در هنگام تحویل قراردادهای اختیار معامله جهت تسویه فیزیکی، همه قراردادها امکان اعمال از سوی خریدار را دارند.

چگونه قراردادهای اختیار معامله در سود را شناسایی کنیم؟

با مراجعه به سایت tse.ir قسمت اطلاعات بازار بازار اختیار معامله نمای بازار ملاحظه می‌کنید که نمادهای در سود با رنگ کرم مشخص شده‌اند.

نتیجه گیری:

در این مطلب به معرفی قراردادهای اختیار معامله سهام، نمادهای معاملاتی و سامانه معاملاتی آن پرداخته شد. یکی از راه‌های کاهش ریسک در بازار نزولی و کسب سود در آن، استفاده از ابزارهای مالی نوین مانند ابزار مشتقه و معملات آپشن سهام است. در مطلب‌های بعدی نحوه اعمال قراردادهای اختیار و ارزش‌گذاری این قراردادها را بیان خواهیم نمود.

مطالب مرتبط

آخرین مهلت کال مارجین ها در بازار آتی چگونه در بازار آتی معامله کنیم؟ فروش تعهدی چیست؟