انجام معاملات اختیار خرید و فروش در بورس اوراق بهادار

فعالان بازار سرمایه همواره تمایل دارند از ابزارهای مختلفی استفاده کنند تا ریسک معاملاتی خود را به حداقل رسانند؛ یکی از این مقوله‌ها که به تازگی وارد بورس اوراق بهادار تهران شده، اختیار معاملات است؛ در حال حاضر اختیار خرید در بورس اوراق بهادار قابل معامله است و اختیار فروش نیز بزودی قابل معامله خواهد بود. فعالان بازار سرمایه می‌توانند با استفاده از اختیار خرید ریسک فعالیت‌های بورسی خود را کاهش دهند و در این حوزه به سرمایه‌گذاری بپردازند.

این اختیارات در راستای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری به فعالان بازار سرمایه کمک خواهد کرد و سهامداران می‌توانند در معاملاتی که از ریسک بالایی برخورد است، از اختیار معاملات استفاده کنند. با توجه به اینکه قراردادهای اختیار معامله به دو دسته اختیار خرید و فروش طبقه‌بندی می‌شوند، در ادامه به ویژگی‌های خرید و فروش اختیار معاملات اشاره خواهیم کرد.

توافقی برای آینده!

به صورت کلی اختیار معامله، قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است و بورس اوراق بهادار اختیار معاملات سهام شرکت‌های مختلف بورسی را تعیین می‌کند؛ بر اساس این قرار داد، خریدار قرارداد حق دارد که مقدار معینی از دارایی مشخص شده در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد؛ به این معنا که دو طرف توافق می‌کنند در آینده معامله‌ای انجام دهند.

در اختیار معامله این موضوع بسیار حائز اهمیت است که در این معامله، خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد. این در حالی است که از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، بر اساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است. در این میان دارنده قرارداد خریدار در اعمال حق خود مختار است و هیچ تعهد و الزامی ندارد.

در صورت صرف ‌نظر او از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد؛ اما از طرف دیگر فروشنده در صورت خواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.

قرارداد اختیار معامله اساساً برای کاهش ریسک ابداع شده است. اما به دلیل دارابودن ویژگی اهرمی این ابزار، عموماً استفاده آن در بازارها برای معاملات پر ریسک صورت می‌گیرد. بنابراین توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران پیش از اقدام به انجام معاملات اختیار معامله، حتماً از  شرایط، قوانین و بایدها و نبایدهای آن مطلع شوند.

دانلود ویدیو – کیفیت ۷۲۰p

اختیار خرید

اختیار خرید به حقى براى خرید یک دارائى در قیمت معینى اشاره دارد و سرمایه‌گذاران می‌توانند فقط نسبت به اخذ موقعیت خرید در نمادهای ایجاد شده اقدام کنند؛ به این معنا که فعالان بازار سرمایه بر اساس تحلیل‌های بورسی مختلف، پیش‌بینی می‌کنند.

به عنوان نمونه سهام ایران خودرو از قیمت ۲۷۰ تومان (قیمت تابلو در زمان حال) طی دو ماه آینده با رشد ۳۰ تومانی همراه خواهد شد و به ۳۰۰ تومان می‌رسد. بر اساس این موضوع، فعالان بازار سرمایه می‌توانند اختیار معامله دو ماه آینده سهام ایران خودرو را با قیمت ۱۰ تومان خریداری کنند؛ در صورتی که پس از دو ماه قیمت سهام ایران خودرو ۳۰ تومان یا  بیشتر، افزایش پیدا کرده باشد، سهامداران می‌توانند قیمت ۲۷۰ تومان را بپردازد و سهام را خریداری کنند. در صورتی که قیمت سهام کاهش پیدا کرده باشد، سهامداران صرفاً با زیان ۱۰ تومانی همراه می‌شوند که در ابتدا بابت خرید اختیار معامله خرید پرداخت کرده‌ است.
بنابراین با خرید یک اختیار خرید خودرو، سهامدار حق خرید ۱۰ هزار سهم خودرو را در تاریخ اعمال و با قیمت اعمال خواهد داشت.

به صورت کلی در صورتی که بعد از خریدن یک اختیار معامله قیمت سهام افزایش پیدا کند؛ از آنجا که قیمت اعمال ثابت است، پس ارزش این اختیار خرید بالا مى‌رود و اختیار معامله‌هایی با همان شرایط حالا با قیمت (حق شرط) بالاترى معامله مى‌شوند. به همین ترتیب، اگر قیمت سهام کاهش یابد؛ قیمت اختیار خرید نیز کاهش خواهد یافت. در این میان فعالان بازار سرمایه می‌توانند خود اختیار معامله خرید را تا قبل از رسید به موعد زمانی به فروش نیز رسانند. اختیار خرید یافروش به روشی که در مثال آورده شد، به عنوان ابزار کاهش دهنده ریسک در آینده به شمار می آید، اما با توجه به این موضوع که اختیار معامله در بورس بهادار تهران مقوله‌ای جدید است، پیشنهاد می‌شود سهامداران با اطلاعات کافی و با در نظرگرفتن شرایط به خرید و فروش اختیار معاملات بپردازند و از ریسک‌هایی که نسبت به آن‌ها اطلاع ندارند، بپرهیزند.

معاملات اختیار خرید و فروش با قصد نوسانگیری از ریسک بالایی برخوردار است و نیازمند دسترسی به اطلاعات زیادی است (باید سهامداران به خوبی بر روی تحلیل بازار سرمایه مسلط باشند). لذا معامله این نوع قراردادها به همه افراد توصیه نمی‌شود.

آشنایی با نماد اختیار معامله خرید

در حال حاضر (در دی ماه ۹۵) اختیار معامله خرید برای ۳ شرکت ایران خودرو، فولاد مبارکه اصفهان و ملی صنایع مس ایران درنظر گرفته شده که قابل معامله دربورس اوراق بهادار است. نماد اختیار معامله با افزودن حرف “ضـ” به ابتدای بخشی از نماد شرکت‌های مذکور ایجادمی‌شود. برای مثال: ضخود (اختیار خ خودرو)، ضفملی، ضفولا. نمادها علاوه بر حروف مذکور شامل تاریخ اعمال و قیمت اعمال نیز هستند. به عنوان مثال “اختیارخ خودرو-۳۰۰۰-۱۳۹۵/۱۱/۲۷ (ضخود۰۰۵)” نشان دهنده اختیار خرید خودرو در تاریخ ۱۳۹۵/۱۱/۲۷ با قیمت ۳,۰۰۰ ریال است. قیمت ۳۰۰۰ ریال قیمت مورد پیش بینی شده در تابلوی معاملاتی روز ۲۷ بهمن ۹۵ است.  اما قیمت خرید اختیار خرید ضخود۰۰۵، ۲۵۰ ریال است.

از آنجا که ممکن است در تاریخ اعمال یکسان، قیمت اعمال متفاوت باشد؛ بنابراین یک شرکت بر حسب قیمت اعمال می‌تواند چند نماد معاملاتی داشته باشد. مثال: ضخود۰۰۴ و ضخود۰۰۵

در حال حاضر هر اختیار خرید شامل ۱۰ هزار سهم نماد مورد نظر در تاریخ اعمال است.

معاملات اختیار خرید بدون دامنه نوسانی است.

اختیار خرید نماد ضخود۰۰۵- تاریخ اعمال و قیمت اعمال

اختیار فروش

اختیار فروش به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. اخذ موقعیت فروش فقط برای بستن موقعیت‌های خرید قبلی اخذ شده، امکان پذیر خواهد بود. درحالی‌که خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می‌خرید، خریدار قرارداد اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

به عبارت ساده‌تر اختیار فروش برای زمانی است که فعالان بازار سرمایه بر اساس تحلیل‌های بورسی خود، پیش‌بینی می‌کنند که قیمت سهامی در آینده کاهش پیدا می‌کند.

به عنوان نمونه سهامداران پیش‌بینی می‌کنند که سهام ایران خودرو با قیمت ۲۷۰ تومان طی دو ماه آینده به ۲۵۰ تومان خواهد رسید و ۲۰ تومان قیمت این سهام کاهش پیدا خواهد کرد. در چنین شرایطی سهامداران می‌توانند با پرداخت به عنوان نمونه ۱۰ تومان، اختیار فروش سهام ایران خودرو را خریداری کنند.

این موضوع بسیار حائز اهمیت است که خریدار اختیار فروش، انتظار نزول قیمت سهام را دارد. در حالی که فروشنده انتظار دارد که قیمت سهام به همان نسبت باشد یا افزایش یابد. به صورت کلی با توجه به اینکه اختیار فروش به دارنده آن اجازه فروش سهام در قیمت مقطوع را مى‌دهد، کاهش در قیمت سهام، اختیار فروش را ارزشمندتر مى‌نماید و برعکس، اگر قیمت سهام افزایش یابد، اختیار فروش کم‌ارزش مى‌شود.

در این میان اگر قیمت سهام کمتر از قیمت اعمال باشد، اختیار فروش را ”باقیمت“ گویند. از طرفی ذکر این موضوع نیز بسیار حائز اهمیت است که گاهی از مواقع بهتر است، اختیار فروش باقیمت را قبل از انقضاء اعمال نمود. اگر قیمت سهام بیش از قیمت اعمال باشد، آن اختیار فروش را ”بى‌قیمت“ گویند؛ این نوع اختیار معامله هیچ‌گاه نباید اعمال شود و بالاخره اگر قیمت سهام برابر قیمت اعمال شود، اختیار فروش را ”به قیمت“ گویند.

نحوه اعمال اختیار معاملات

به صورت کلی از نظر نحوه اعمال، اختیار معاملات به دو دسته تقسیم می شوند؛ دسته اول، اختیار معامله آمریکائى است که در هر زمانى از طول دوره خود قابل اعمال است. دسته دوم نیز اختیار معامله اروپائى است که فقط در تاریخ انقضاء قابل اعمال است. در بورس اوراق بهادار تهران قرارداد‌های اختیار معاملات، اختیار معاملات از نوع اروپایی هستند و فقط در سر رسید‌ قابلیت اعمال خواهند داشت.

حجم قرارداد‌های اختیار معاملات

قراردادهای اختیار معامله استاندارد شامل ۱۰ هزار اختیار معامله یک واحدى است؛ به این معنا که اگر سرمایه‌گذار یک اختیار معامله بخرد، در واقع این اختیار معامله نمایانگر اختیار خرید یا فروش ۱۰ هزار سهم است. ذکر این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که اگر سهام شرکت بورسی افزایش سرمایه دهد یا سود سهمى اعلام کند، در تعداد سهام استاندارد قرارداد استثنائى رخ مى‌دهد؛ در این صورت، تعداد سهم‌هایى که توسط قرارداد استاندارد مشخص مى‌شوند، با توجه به تغییر سرمایه شرکت تعدیل مى‌شوند.

به‌عنوان نمونه اگر در مثال قبل شرکت ایران خودرو ۱۵ درصد سود سهمى اعلام کند، تعداد سهم‌هاى قرارداد از ۱۰,۰۰۰ به ۱۱,۵۰۰ سهم تغییر پیدا مى‌کند. به‌علاوه قیمت اعمال نیز (۰٫۸۶۹۵=۱٫۱۵÷۱) تعدیل شده و به نزدیک‌ترین یک‌هشتم قیمت سابق خود (۰٫۸۷۵) گرد مى‌شود.

برای اختیار معاملات از کجا باید شروع کرد؟

به صورت کلی چگونگی اعمال قراردادهای اختیار معاملات به صورت غیر خودکار است و دارندگان موقعیت بازخرید در صورت تمایل به اعمال، باید درخواست اعمال خود را از طریق کارگزاری‌هایی مانند کارگزاری آگاه و مطابق با قرارداد مشتری کارگزار، به اتاق پایاپای اعلام کنند.

در این میان تسویه در قراردادهای اختیار معامله سهام به سه صورت فقط نقدی، اول نقدی بعد فیزیکی و صرف فیزیکی امکانپذیر است. در دوره سه ماهه نخست آغاز معاملات قراردادهای اختیار معامله و در راستای کمک به توسعه بازار قراردادهای اختیار معامله سهام، کارمزد همه ارکان به جز کارگزار، صفر در نظر گرفته شده است.

سخن آخر

تاریخچه اختیار معاملات در کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که این موضوع در راستای کاهش ریسک معاملات و افزایش جذابیت و تنوع در بازار سرمایه راه اندازی شده است؛ با توجه به این موضوع، فعالان بازار سرمایه می توانند در راستای کاهش ریسک معاملاتی خود از اختیار معاملات استفاده کنند و با مراجعه به کارگزاری‌هایی مانند کارگزاری آگاه، درخواست اعمال خود را مطرح سازند. در این میان همان طور که پیش تر مطرح شد، با توجه به تازگی اختیار معاملات، توصیه می شود که سهامداران از خرید و فروش اختیار معاملات قبل از موعد زمانی آن بپرهیزند؛ چون با این اقدام، سهامداران ریسک معاملاتی خود را بسیار افزایش داده‌اند و ممکن است با ضرر و زیانی جبران ناپذیر مواجه شوند.

مطالب مرتبط:

کشف قیمت در بورس چیست و چگونه انجام می شود؟ ارزش گذاری قراردادهای آتی نقره انواع حراج معاملاتی و روش های مچینگ در بازار سرمایه ایران